Guliston davlat universiteti tuproqshunoslik kafedrasi

Ildizpoyali ko’p yillik begona o’tlarga o’tlarga g’umay, ajriq, qamish, salomalaykum, dala qirqbo’g’imi, achchiq miya, oq miya kabi o’tlar kiradi.
Ildizbachkililarga-qo’ypechak, yantoq, kakra, qizil miya, bo’ztikan kabi o’tlar kiradi.
Tugunak ildizli begona o’tlarning juda qisqargan asosiy o’q ildizi bo’ladi, bulardan tuganak shaklida qo’shimcha ildizlar chiqadi. Bularga qirqbo’g’im, salomalaykum va hakozolar kiradi.
Piyozli ko’p yillik begona o’tlar: anzur piyoz, gulpiyoz, qumpiyoz, cho’chqapiyoz, otashak piyoz, tog’ piyoz, dasht piyoz.
Sudralib o’suvchi o’tlarga ayiqtovon, tugma bosh, quyono’t, olmaso’t va boshqalar kiradi.
Bu ko’p yillik begona o’tlardan ildiz poyalilar va ildizbachkililar ekinlar orasida tarqalgan ashaddiy begona o’tlar hisoblanadi. Ularni yo’qotish ancha qiyin, chunki ildizidagi har bir kurtakdan yangi o’simta hosil qiladi. G’umay- boshoqdoshlar oilasiga kiradi. Hamma ekinlar orasida o’sadi. May-iyun oylarida gullaydi, iyul oktyabrda hosil tugadi. Poyasining bo’yi 1,5 m gacha etadi, past tomonidan shoxlaydi.
Ajriq-u ham boshoqdoshlar oilasiga kiradi. Poyasi bo’g’imli, ko’p bargli, shoxlangan, bo’yi 30-50 sm gacha bo’ladi.
Qo’ypechak-pechakguldoshlar oilasiga kiradi. Barcha ekinlar orasida uchrashi mumkin. Poyasi inigchka, chirmashib o’sadi, uzunligi 30-100 sm. O’zbekistonda may -avgustda gullaydi. Bitta o’simligi 600 tagacha urug’ tugushi mumkin.
Dalalardagi yoki ekin maydonlaridagi begona o’tlarga qarshi samarali kurashish uchun avvalo ularni hisobga olish kerak. Chunki u yoki bu tadbirni qo’llashdan oldin ifloslanuvchi begona o’tlarning biologik xususiyatini bilish

111



lozim. Ekin maydonlari begona o’tlar bilan qay darajada ifloslanganligini bilish va harita tuzish ularga qarshi kurash tadbirini to’g’ri tashkil etishga yordam beradi.
Bunda begona o’tlar ikki xil usulda: yurib ko’z bilan chamalab (taxminan) va aniq hisobga olinadi.
Yurib ko’z bilan chamalash usuli. Bu usul oson va qulay chunki bunda dalaning dioganali bo’ylab ma’lum oraliqda yurilib, begona o’tlar taxminan hisobga olinadi va ballarga ajratiladi.