Guliston davlat universiteti tuproqshunoslik kafedrasi

Mamlakatimizda paxtachilik, don va boshqa qishloq xo’jalik ekinlari selektsiyasi va urug’chilik tizimini rivojlantirish, mahalliy tuproq-iqlim sharoitiga

142



mos rayonlashtirilgan navlarni to’g’ri tanlash va joylashtirish hamda chorvachilikda naslchilikni yaxshilash.
Er kodeksiga berilgan Nizom va me’yorlarga qattiq rioya qilishni ta’minlas h uchun Vazirlar Mahkamasi huzurida maxsus Davlat boshqaruv organlari tashkil etilgan.
Sug’oriladigan erlarda ekinlarni almashlab ekishni joriy etish: paxtachilik kompleksida paxta - boshoqli don - beda - boshokdi don - meliorativ maydonlar, sabzavotchilik kompleksida beda - boshoqli don - sabzavot ekinlari, donchilikda don ekinlarini bir dalada ikki yildan ortiq joylashtirishga yo’l qo’yilmaydi.
Lalmi erlarda toza shudgorga ajratilgan er maydoni 25 - 30 %, bedapoya 10 % bo’lgan 5-6 dalali, galla va qator oralariga ishlov beriladigan ekinlarni almashlab ekish nazarda tutilgan.
Dasturda selektsionerlar oldiga imkoniyat darajasida 50-60 ts hosil beruvchi, tola chiqishi 33 % va undan yuqori, chigitning yog’lilik darajasi 18 % va undan yuqorini tashkil etuvchi, o’suv davri 100-110 kun bo’lgan o’rta tolali va 115-120 kunlik ingichka tolali, tola uzunligi va pishiqligi I, II, III, IV va V tiplarga mansub, kasallik va keskin o’zgaruvchi sharoitlarga chidamli g’o’za navlarini yaratish vazifasi qo’yilgan. Hozirgi kunda g’o’za navlarining soni - 18 ta o’rta va 2 ta ingichka tolali navlar ekilmokda.
2. Ilmiy tekshirish ishlarining qisqacha tarixi.
Har bir fanni o’rganishda uning tarixi bilan tanishish muhimdir. Chunki tarixsiz fanning o’zi ham bo’lmaydi.
Inson fikrlay boshlagandan buyon o’simliklarni tashqi muhit o’zgarishiga qarab uning holati o’zgarishini kuzatgan. Masalan: tuproqni ishlash, sug’orish, o’g’itlash va boshqa omillar ekinlarning holatini o’zgartirib, hosildorlikka va uning sifatiga ta’sir ko’rsatadi.
Inson o’simliklarni o’stira boshlagandan buyon kuzatish natijasida tajribasini boyitib borgan. Xalqlar tajribasi - qishloq xo’jalik ishlab chiqarishining asosiy bilim manbai bo’lgan.
Ilmiy tekshirish asoslari fani ishlab chiqarishning rivojlanishi natijasida turli mamlakatlarda turli vaqtlarda ruyobga kelgan. XVIII asrning oxiri XIX asrning boshlariga kelib ilmiy agronomiya (ziroatshunoslik) shakllandi. Tajribalar o’tkazish yo’llari bilan o’simliklarning oziqlanish qonunlari ishlab chiqildi. Ilmiy agronomiyaning bir tarmog’i sifatida tadqiqot ishlari ham rivojlandi. So’ngroq tajribalarning o’zi insonni qoniqtirmay qo’ydi, uning talabi asosida chuqur ilmiy ishlarni rivojlantirishga ehtiyoj tug’ildi va shu bilan birga maxsus shug’ullanuvchi kishilar bo’1ishini talab etdi. Qishloq xo’jalik tajribalari ekinlarning hosildorligini oshirishga, sifatini yaxshilashga qaratilgan. Buning uchun esa tuproq unumdorligini oshirish zarur bo’lib, tajriba o’tkazuvchilar aniq fanlardan kimyo, fizika, biologiya va boshqa fanlarning qonunlarini va yutuqlarini amalda qo’llay boshladilar.
Shunday qilib, mamlakatimizda va chet davlatlarda ilmiy agronomiya mustaqil fan sifatida shakllanishiga shart-sharoitlar yaratildi. Asta sekinlik bilan agronomik tajribalar, tajriba maydonlari, so’ngroq uchastka, tajriba stantsiyalari, ilmiy tekshirish institutlari va qishloq xo’jalik akademiyalari vujudga keldi.

143