Gumanitar fanlar fakulteti O‘ta 20/5- guruh talabasi Jo’rayeva Shahlo Rahimjon qizining

bilan
 yursang etarsan 
murodga,
 
YOmon bilan yursang qolarsan uyatga
(
Maq.
) 
2
. To’lqinlarning kuchli 
na’rasi, Yulduzlarga 
 qadar
 etardi.
(Uyg’.)
2) gap bo’laklari yoki gaplarni o’zaro bog’laydi. Bunday funksiyada, asosan, 
bog’lovchilar va yuklamalar keladi: 1. 
Xonaga baland bo’yli, 
biroq
 oriqqina yigit 
salom berib kirdi.
(S.A) 2.
Saida bu gapni aytdi-yu, chiqib ketdi. 
(S.Ahm.) 
3) so’roq, inkor va sh.k. gap ma’nolarini ifodalashga xizmat qiladi (yuklamalar). 

---

37 
YOrdamchi so’zlar mustaqil so’zlar va so’z
-
gaplar оralig’ida «оraliq uchinchi» 
maqоmini оladi. O’z navbatida, yordamchi so’zlar ham o’z ichida umumiy 
bеlgilariga ko’ra оraliq uchinchini ajratib chiqaradi. Ya’ni bоg’lоvchilarda bоg’lash, 
yuklamalarda gap mundarijasiga ta’sir qilish mоhiyatni bеlgilash darajasida bo’lsa, 
ko’makchilarda sanalgan har ikki bеlgi mushtarakdir. Bu ularning «оraliq 
uchinchi»lik mavqеini ko’rsatadi.
Yordamchi so’zlarning shakliy xususiyatlariga ko’ra turlari
. Yordamchi so’zlar 
shakliy хususiyatariga ko’ra: 
a) qo’shimchasimon yordamchi so’zlar; 
b) sof yordamchi so’zlar; 
v) nisbiy yordamchi so’zlar. 
Qo’shimchasimon yordamchi so’zlar har uchala yordamchi so’zlar tarkibida 
uchraydi. Ko’makchilar orasida 
-dek/-day,-cha
, bog’lovchilar orasida 
–ki/-kim
; 
-u, -
yu,-da
affikssimon yuklama - bog’lovchilar, yuklamalar orasida 
-mi, -chi, -a, -ya, -
ku,-o q (-yo q), -da, -gina
kabi qo’shimchaga o’xshash yordamchi so’zlarni uchratish 
mumkin. Qo’shimchasimon yordamchi so’zlar shaklan qo’shimchaga o’xshaydi, 
ammo yordamchi
 
so’zlarning vazifasini bajaradi. Chunonchi, 1.
Po’latdek (kabi) 
dadil bir yigit bu ishdan hayiqsa, uyat bo’ladi. 
(O.Muх.)
 
2.
Shu payt o’g’ilchasi 
eshikdan yugurib keldi-da (va), dadasining quchog’iga otildi. 
(Oyb.)

3.
Bazmga 
Gulnoragina (faqat) kelmadi. 
(S.Ahm) 
Sof ko’makchilar sirasiga avvaldan ma’lum 
uchun, bilan, sari, qadar, kabi, singari, 
sayin, orqali
so’zlari; sof bog’lovchilar sirasiga 
va, hamda, ammo, lekin, biroq, 
balki, yo, yoxud, go’yo, agar, basharti
kabilar; sof yuklamalar qatoriga
 xuddi, faqat, 
axir, hatto, naq, atigi
so’zlari kiradi. 
Nisbiy yordamchi so’zlar atamasi ostida boshqa turkumga mansub bo’lgan so’zning 
yordamchi vazifasida qo’llanilishi (
old, orqa, avval, bo’ylab, boshlab…
) yoki 
tabiatida “shakldoshlik” mavjud bo’lgan birliklar tushuniladi. Masalan, “yolg’iz” 
sifat turkumiga oid so’z yuklama o’rnida (
YOlg’iz senga suyanaman
) ishlatiladi. 
Yoki 
Vaqtida yomg’ir yog’adi, vaqtida qor
gapida 
vaqtida
so’zining vazifasi 
bog’lovchilarga yaqindir. Bunga o’xshash misollar nutqimizda ko’p uchraydi. 
Yordamchi so’zlarning shakliy xususiyatlariga ko’ra turlarini quyidagi jadvalda 
umumlashtirish mumkin:

---

38 
Xulosa 
Bo'g'in so`zning, xususan, fonetik so`zning s Mustaqil so'zlar orasidagi grammatik 
munosabatlarni ta'minlab, ular orasidagi modal ma'nolarni ifodalovchi lug'aviy ma'noga 
ega bo'lmagan so'zlar yordamchi so'zlar deyiladi. Yordamchi so'zlar garchand mustaqil 
ma'no ifodalamasa-da, gapda turli grammatik munosabatlami shakllantirish uchun xizmat 
qiladi. Ular so'zlarni o'zaro biriktirish, so'z va gaplarni bog'lash, so'z va gaplarga 
qo'shimcha 
ma'no 
berish 
vazifalarini 
bajaradi. 
hakllanishida «qurilish materiali» va qoliplovchi vazifalarni bajaradi. Ayrim tillarda 
bo`g`inning distinktiv (tafovutlash, farqlash) funktsiyasi ham bor. Masalan, koreys, 
v`etnam, xitoy tillarida bo`g`in ohang turiga qarab so`z ma`nosini farqlaydi, ayni shu 
xususiyati bo`lgan tillarda u sillabema hisoblanadi. O`zbek tilida bo`g`inning bu 
funktsiyasi nihoyatda kuchsizdir.
Bo`g`inning pedagogik-metodik ahamiyati ham bor, birinchi sinf O`quvchilarini 
to`g`ri o`qish va to`g`ri yozishga O`rgatishda, ularda to`g`ri talaffuz va imlo 
ko`nikmalarini shakllantirishda bo`g`inlab o`qitish va bo`g`inlab yozdirish yaxshi natija 
beradi.