Gur uh talabasi islomov bekzod turgunovich

934/21-guruh talabasi Murtozayeva Visola Bahodir qizining Falsafa fanidan tayyorlagan T A Q D I M O T I.

Mavzu: Dunyoning ilmiy manzarasi va evolyutsiyasi

Reja:

• 1. “Dunyoning ilmiy manzarasi” tushunchasi.
• 2. “Dunyoning klassik ilmiy va noklassik ilmiy manzarasi”.
• 3. “Dunyoning postonoklassik manzarasi”.
• 4. Dunyoning sinergetik manzarasi.

“Dunyoning ilmiy manzarasi”

• Olamning tuzilishi haqida insoniyat doimo o‘z qarashlariga ega bo‘lgan. Eng qadimgi davrdayoq kishilar bahorda daryolar toshishi, kun uzaya boshlashi, yomg‘ir va momaqaldiroqlar ko‘payishi ajib bir qonuniyatga bo‘ysunishini anglab yetganlar. Insoniyat tarixida ilk bor qum soatni o‘ylab topgan yoki dastlabki yil taqvimini kashf etgan ajdodlarimizning ham bu borada o‘z davriga xos tushunchalari bo‘lgan. Dunyoning dastlabki manzarasi mifologik xarakterda bo‘lib, olamning tuzilishi, asosan, afsona va rivoyatlar, asotirlarda ifodalangan tushunchalar, g‘oya va tamoyillarda o‘z aksini topgan. Ular nihoyatda sodda va oddiy tasavvurlarga asoslangan, asta-sekin takomillashib, o‘zgarib borgan.

“Dunyoning ilmiy manzarasi”

• Dunyoning mifologik manzarasi davr bilan birga uning diniy manzarasi ham shakllangan. Dinning ilk shakllaridanoq olamning tuzilishi ilohiy kuchlarga, xudolarga bog‘lab talqin qilingan, dunyoning ibtido va intihosi ham u bilan bog‘langan. Jahon dinlarida dunyoning yaralishi, amal qilishi, olam va uning manzarasini tashkil qiladigan narsalarning nisbati kabi masalalarga alohida o‘rin berilgan.

“Dunyoning klassik ilmiy va noklassik ilmiy manzarasi”

• Ilmiy bilimlar rivoji va fan shakllanishi natijasida «dunyoning ilmiy manzarasi» tushunchasi paydo bo‘ldi. Ushbu tushuncha olamning namoyon bo‘lishi, borliq va tabiat to‘g‘risidagi masalaga bag‘ishlangan nazaryalar, gipoteza va dalillarda aks etgan bilimlar majmuini ifodalaydi. Olam to‘g‘risidagi yaxlit nazariy xulosa «dunyoning ilmiy manzarasi» tushunchasining yadrosi bo‘lsa, bu boradagi turli modellar, qarash va fikrlar ushbu xulosani isbotlashga xizmat qiladi. Asosiy xulosa (nazariya yoki gipotezaning bosh g‘oyasi) muayyan darajada barqaror bo‘lsada, uning atrofidagi fikrlar o‘zgarib xilma-xil tarzda namoyon bo‘lishi mumkin. Lekin ushbu xilma-xil qarashlarga qaramasdan olamning tuzilishi haqidagi asosiy g‘oya uzoq vaqt saqlanib qoldi. Masalan, Ptolomey tomonidan asoslab berilgan olamning geotsentri nazariyasi uning vafotidan keyin ham bir necha asrlar davomida o‘z ta’siri va ahamiyatini saqlab qolgan. Bu davrda ko‘pgina olimlar, astronom va mutaxassislar olamning manzarasi haqida ko‘plab taxmin, gipoteza va qarashlarni bayon qilgan bo‘lsalarda, quyosh va boshqa sayyoralarning Yer atrofida aylanishi to‘g‘risidagi asosiy goya o‘zgarmay qolaverdi. Ya’ni, dunyo ilmiy manzarasining turlicha izohlari ana shu g‘oya doirasida amalga oshirilar edi. O‘rta asrlarga kelib, geliotsentrik nazariya o‘z isbotini topganiga qadar bunday hol davom etaverdi.