Gurux: kim 19 Tayyorladi: Beknazarova Hilola

Infraqizil spektroskopiyadan foydalanib, neft va gaz mahsulotlari tarkibidagi moddalar tuzilishini aniqlash uchun quyidagilarni amalga oshirish mumkin.

• Birinchidan:Neftdan yoki gazdan ajratib olingan noma’lum moddaning IQ-spektrini ma’lum modda spektri bilan taqqoslab, ularning bir xilligini isbotlash, agar spektrlar bir xil bo‘lmasa-yu, har ikkala moddaning ko‘pgina xususiyatlari bir-biriga yaqin bo‘lsa, bu yangi modda etarli darajada tozalanmaganligini ko‘rsatadi. SHunday qilib, IQ-spektroskopiya moddalarining tozalik darajasini aniqlashga ham imkon beradi.
• Ikkinchidan:Turli tip bog‘lari bo‘lgan izomerlari IQ-spektroskopiyadan foydalanib osongina aniqlash mumkin, Masalan S2N6O formulaga ikki modda: etil spirt va dimetil efir muvofiq, keladi. Etil spirtda O–N bog‘, dimetil-efirda esa S–O bor mavjud.SHuningdek spirt spektrida O–N, dimetil efirda esa S-O bog‘ning yutilish maksimumi kuzatiladi. Izomerlarni bilib olishga doir yana bir misol keltiramiz.
• Neftdan olingan aromatik moddalarni aromatik halqalardagi S–N bog‘larning yassi bo‘lmagan tebranishlari 700-800 sm-1 sohada kuzatiladi. Orto-dialmashingan benzol hosilalarida esa bu soha 735-770 sm-1ga muvofiq keladi. Meta- va para-dialmashingan hosilalar muvofiq. ravishda 750 – 810sm-1, 800-860sm-1 sohalarda maksimumlarga ega. Ko‘rinib turibdiki, dialmashilgan benzol hosilasining IQ-spektrini olish bilan uning qaysi izomer ekanligi to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin. Izomerlarning spektrini etalon namuna bilan takqoslab ko‘rib, aralashmadagi har xil izomerning nisbiy miqdorini, ham aniqlasa bo‘ladi.

• Uchinchidan.Noma’lum modda molekulasida qanday guruhlar borligi yoki biror molekulada reaksiya natijasida qanday bog‘lar hosil bo‘lgani (yoki yo‘qolgani) IQ-spektrda shu bog‘larning yutilishi maksimumini kuzatish bilan aniqlanadi. Masalan, N-H guruh metillansa yoki atsetillansa reaksiya mahsuloti spektrida N-H ning yutilish maksimumi yo‘qolib, o‘rniga N-metil va N-atsetil guruhlarining tavsifiy chastotalari paydo bo‘ladi. Bundan tashqari, IQ-spektrlardan foydalanib, faqat muayyan guruh to‘g‘risida emas, balki uning yon guruhlari to‘g‘risida ham ma’lumot olish mumkin. Ayni guruhning maksimumi uni qanday atom va guruhlar o‘rab turganligiga qarab bir oz o‘zgaradi. Masalan, to‘yingan aldegid va ketonlarda karbonil guruh 1705-1725 sm-1 da maksimumga ega bo‘lsa, karbonil elektronoakseptor (F, Cl, C=N, > S=O) guruhlar bilan bevosita tutash bo‘lgan hollar (α-galoid yog‘ ketonlar hamda α-dekotonlar)da yutilish nisbatan yuqori chastotali soha (muvofiq, ravishda 1725-1745 sm-1, 1710-1730 sm-1) da kuzatiladi. Aksincha, karbonil elektronodonor guruhlar (aromatik halqa yoki qo‘shbog‘) bilan bog‘langan hollarda esa, yutilish 20-40 sm-1 kam chastotali tomon siljiydi.
• To‘rtinchidan:Qaytar organik reaksiyalarni sifat va miqdoriy jihatdan o‘rganishda IQ-spektroskopiyadan foydalaniladi. Buning uchun spektrdagi yutilish jadallikligi alohida komponentlarning yutilish jadallikligi bilan taqqoslanadi.