Халқаро ҳуқуқда ҳудуд тушунчаси ва турлари. Давлат ҳудуди ва унинг белгилари. Давлат чегараси ва уни ўтказиш қоидалари

Денгиз майдони. Ҳозирги замон денгиз ҳуқуқи маълум халқаро-ҳуқуқий меъёрлар мустақил тизими сифатида 1982 йилда қабул қилинган Денгиз ҳуқуқи бўйича БМТ конвенциясида кодификация қилинган. Унда барча денгиз майдонлари, шу жумладан, денгиз ва океанлар туби ва табиий бойликлари, уларнинг устидаги ҳаво бўшлиғи ҳуқуқий мақоми ва ҳуқуқий тартиби белгилаб берилган. Ушбу универсал кодификация қилинган Конвенция матни иштирокчи-давлатлар томонидан ўзаро консенсус асосида Денгиз ҳуқуқи бўйича III Конференцияда ишлаб чиқилган. У денгиз майдонларидан тинч мақсадларда ва инсоният фаровонлиги учун фойдаланиш, уни тадқиқ қилишни тартибга солувчи кенг кўламдаги халқаро-ҳуқуқий нормаларни кодификация қилиш ва ижобий (прогрессив) ривожлантиришнинг ёрқин мисолидир. Конвенция икки турдаги: қирғоқбўйи давлатлари ҳудуди таркибий қисмини ташкил этувчи ҳамда давлатлар юрисдикцияси доирасидан ташқарида жойлашган денгиз майдонлари ҳуқуқий мақоми ва ҳуқуқий тартибини белгилайди.
Маълум бир давлат суверенитети остида бўлмаган бу каби майдонлар халқаро майдонлар ёки умумий фойдаланиш майдонлари ҳисобланади.
Уларнинг ҳуқуқий тартиби давлатлар ва баъзи тегишли ваколатга эга бўлган халқаро ташкилотлар (хусусан, Европа Иттифоқи) томонидан келишилган бўлиб, Конвенция қоидаларида ўз ифодасини топган бўлади. Умуман олганда, бу каби тартиб халқаро денгиз майдонидан фойдаланувчи барча давлатлар учун ўрнатилган. Бироқ халқаро денгиз майдонларининг баъзи қисмлари ҳуқуқий тартибини ўрнатишда қирғоқбўйи давлатлари ва ушбу давлатларнинг алоҳида манфаатлари ҳисобга олинади. Шундан келиб чиқиб, бу турдаги майдонлар учун алоҳида ҳуқуқий тартиб белгиланади.
Халқаро денгиз майдони таркибида:

• 
  (ҳудудий денгизга) туташиб турувчи зона;
  
• 
  алоҳида иқтисодий зона;
  
• 
  континентал шельф каби қисмлар мавжуд. Ушбу иборалар моҳияти ва уларнинг ҳуқуқий тартиби Конвенцияда аниқлаб берилган.
  

Денгиз ҳуқуқига тааллуқли бошқа муҳим тушунчаларга «очиқ денгиз» тушунчаси киради. Очиқ денгиз ҳуқуқий тартибини ташкил этувчи энг муҳим қисмлардан бири «очиқ денгиз эркинлиги» ибора-тушунчаси билан ифодаланувчи тартиб ҳисобланади.
Денгиз ва океанлардан тинч мақсадларда, шу жумладан, ўрганиш, ҳимоя қилиш ва денгиз муҳитини сақлаш мақсадларида фойдаланишни тартибга солишнинг энг муҳим халқаро-ҳуқуқий асослари шулардан иборат.