Hamdamova shahnozaning

 Ergash gap bilan bosh gapni qo’llanishi.

 

Ergash gap bosh gapdan yozuv vergul bilan ajratiladi. Bunda vergul quyidagicha qo’yiladi:

1. Ergash gap bosh gapga chunki, shuning uchun, go’yo kabi yordamchilar bilan birikkan bo’lsa, vergul shu yordamchilardan oldin qo’yiladi.

Masalan: Ona uni anchadan beri kormagan edi, shuning uchun birinchi qarashdayoq ko’ziga tashlangan narsa qizginaning g’ayri tabiy to’laligi bo’ldi.

Ba’zan gap tugallangan ohang bilan aytilib, vergul o’rniga nuqta qo’yiladi va ergash gap bosh harf bilan boshlanadi.

Masalan: Sayramov iljayib qo’ydi. Chunki u raisning bu odatini oldindan bilardi.

2. Bosh gap kesimiga – ki bog’lovchisi qo’shilib kelganda, vergul shu bog’lovchidan keyin qo’yiladi.

• Masalan: Biz istaymizki, mustaqilligimiz abadiy bo’lsin.
• 3. Ergash gap bosh gapga fe’lning ravishdosh formasi, shart mayli formasi, sifatdosh formasi va kelishik affiksi yordami bilan birikkanda, vergul bu vositadan keyin qo’yiladi.
• Masalan: Gulnor bu yot kishining ellikboshi ekanligini bilgach, g’azabi shiddatlandi.
• Xalq g’ayrat qilsa, umidi tush bo’lib qolmaydi. Yulduzxon osh yuziga solish uchun ariq bo’yidagi rayxon barglaridan terayotganida, G’ulomjon ishdan qaytdi. Aziza hech qachon Iqbollarnikiga bormagan bo’lsa ham, qaerda turishlarini bir kuni Ra’no unga ko’rsatgan edi.
• 4. Ergash gap bosh gapni ichida kelsa, har ikki tomondan vergul bilan ajratiladi.
• Masalan: O’rta bo’yli, soddagina kiyingan Jo’raboev, sochlari oqarib ketgan bo’lsa ham, yoshlar singari chaqqon, g’ayratli edi.

• 3. Ergash gapning turlari
•  
• Ergash gaplar anglayotgan mazmuni, shakillanishi va bosh gapga bog’lanish usuliga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi: ega ergash gap. Kesim ergash gap, to’ldiruvchi ergash gap, aniqlovchi ergash gap, payt ergash gap, o’rin ergash gap, sabab ergash gap, maqsad ergash gap, shart ergash gap, to’liqsiz ergash gap, natija ergash gap, o’xshatish ergash gap, miqdor-daraja ergash gap, ravish ergash gap.
• 1. Ega ergash gap bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan egani izohlab, kim? Nima? Degan so’roqlardan biriga javob bo’ladi.
• Ega ergash gap bosh gapga bog’lanishi:
• 1. Ergash gapning kesimi shart mayli formasida bo’ladi. Bunda bosh gapning egasi u, o’sha, o’zi kabi olmoshlar bilan ifodalanadi.
• Masalan: Kim birovga yaxshilik qilsa, u yomonlik ko’rmaydi.

• 1. Ergash gapning kesimi aniqlik maylida formasida bo’ladi.
• Masalan: Kim o’qishda ko’proq jonkuyarlik ko’rsatar ekan, u mehnatda qiynalmaydi.
• 2. Ergash gapning kesimi ot kesim bo’lsa, bosh gapga ekan, bo’lsa
• yordamida bog’lanadi: masalan: Kim talaba ekan, u doimo shu ulug’ nomga yarasha ish qilsin.
• 3. Ega ergash gap bosh gapdan keyin kelib, bosh gapga – ki bog’lovchi yordamida bog’lanadi.
• Bosh gapning kesimi bor so’zi bilan yoki sifat bilan ifodalanadi, tarkibida shu olmosh qatnashadi. Masalan: Shu narsa ravshanki, ta’lim-tarbiya hayot bilan bog’liq bo’lishi lozim.

• 2. Kesim ergash gap bosh gapning olmosh bilan ifodalangan kesimini izohlaydi.
• Kesim ergash gap bosh gapga quyidagicha birikadi:
• 1. Bosh gapning kesimi shu, shunda, shunday kabi so’zlar
• bilan birikadi. Ergash gap bosh gpga-ki bog’lovchisi yordamida birikadi. Masalan: Yutuqlarimizni butun omili (shundaki) shuki, butun xalqimiz mustaqillik uchunkurashni o’zini bevosita burchi deb biladi.
• 2. Bosh gapning kesimi “Chiqish kelishigidgi olmoshdan
• iborat” shaklida ifodalanishi mumkin. Bunda –ki bog’lovchisi keyingi ko’chadi.
• Masalan: Botirning yutug’i shundan iborat ediki, u uztoz Michurin ko’rsatmasiga amal qilib, changlanuvchi navlardan eng yaxshi changlanuvchi navlarni topdi.

• 3. To’ldiruvchi ergash gap bosh gapning olmosh bilan ifodalangan to’ldiruvchisining izohlaydi yoki bosh gapning kesimidan anglashilgan ma’noni to’ldiradi.
•