Haroratni o’lchash va rostlash tizimini ishini o’rganish. Ishdan maqsad

HARORATNI O’LCHASH VA ROSTLASH TIZIMINI ISHINI
O’RGANISH.


Ishdan maqsad: Laboratoriya ishini bajarishdan maqsad ma’ruzada o’tilgan nazariy bilimni amaldagi tadqiqoti bilan tanishish. Issiqlik o’lchash asboblarini ishlashi, qarshilik termometrlari va avtomatik muvozanat ko’priklarini graduirovkasini tekshirish, o’lchash xatoliklarini aniqlash, haroratni o’lchashda ishlatiladigan har-hil o’lchov asboblari bilan tanishish, tizimni funktsional chizmasini chizib, xulosa chiqarishdan iborat.
Laboratoriya ishini boshlashdan avval talaba ushbu uslubiy qo’llanma bilan ma’ruza konspekti va tegishli adabiyotlar bilan tanishishi, hamda havfsizlik texnik qoidalari bilan tanishishi shart.
Laboratoriya ishiga topshiriq.
Qarshilik termometrlarini ishini o’rganib avtomatik muvozanat ko’prigining graduirovkasini tekshirish (absolyut, nisbiy, keltirilgan nisbiy) xatoliklar va o’lchov variatsiyasi qiymatlarini hisoblab, xulosa yozing.
Haroratni o’lchash asbobining ishlashi bo’yicha tegishli xulosa chiqarish.
Laboratoriya stendi tavsifi: Laboratoriya stendi avtomatik muvozanat ko’priklarini graduirovkasini tekshirish chizmasini o’z ichiga oladi.
Harorat haqida informatsiya olish.
Harorat moddaning isitilganlik darajasi.
Harorat o’lchaydigan asboblar quyidagicha tasniflanadilar:
1. Kengayish termometrlari - 150-500 0C;
2. Manometrik termometrlar - 160-600 ⁰C;
3. Elektrqarshilik termometrlari - 200-650 ⁰C;
4. Termoelektrik pirometrlar - 500-1800 ⁰C;
5. Nurlanuvchi pirometrlar - 100-10000 ⁰C.
Elektrqarshilik termometrlarining chizmasi: 6.1 -rasmga qarang.

5.1.1-rasm.

Elektr qarshilik termometrlari ma’lum bir simdan tok o’tkazilganda, haroratning o’zgarishiga qarab, ushbu metall o’tkazgichning qarshiligi o’zgarish tartibiga asoslanib ishlaydi. Hamma metallar ham shu usul bilan haroratni o’lchashga yaroqli emas. Eng yaxshi o’tkazgich material sifatida platina Pt va mis Cu qo’llaniladi, chunki asosiy sabab ularni toza holatda olish mumkinligi va yuqori rarorat-da ularning fizik va kimyoviy xususiyatlari o’zgarmaydi. Ularning asosiy o’lchash diapazoni –200⁰C dan 650⁰C gacha. Har bir qarshilik termometri o’zining graduirovkasiga, ya’ni 0⁰C da mos keladi-gan qarshiligiga ega.

Haroratni o’lchash uchun ikkilamchi (ko’rsatuvchi yoki boshqaruvchi) asbob sifatida tenglash-tirilgan va tenglashtirilmagan elektron ko’priklardan foydalaniladi.
Tenglashtirilgan ko’prik chizmasi yordamida o’lchash (rasm 5.2): «asb» va «adv» parallel shahobchalar ko’prik chizmasini tashkil qiladi.
R₁ va R₂ –o’zgarmas qarshiliklar; Rr-graduirovka qilingan o’zgaruvchan reohord; Rt-qarshilik termometri; B-o’zgarmas tok manbai; G-nol galvanometr; Rpr - ulanuvchi simlar qarshiligi.
Rpr ni harakatlantirib, c va d nuqtalar o’rtasida I0 = 0 qiymatini topish mumkin, unda: I₂R₂ = I₁R₁ (5.1)
Muvozanatlangan o’lchash ko’prigining chizmasi.

5.1.2-rasm. Muvozanatlashgan o’lchash ko’prik chizmasi

Ko’prikning boshqa yelkalarida I₃R₃=I_t(R_t +2R_pr) (5.1)
(5.1) ni (5.2) ga bo’lsak:
I₂R₂/I₃R₃ = I₁R₁/I_t(R_t+2R_pr) (5.3)
I = 0 bo’lsa, I₁ = I_t; I₂ = I₃, ya’ni
R₁R₃ = R₂(R_t+2R_pr) yoki R_t = R₁/R₂R₃-2R_pr (5.4)
agar R₁ = R₂ = R_pr = const ekanligini hisobga olsak Rt faqat R₃ ga bog’liq ekanligi ko’rinadi.
Agar 5.1.2 - rasmdagi chizmani shtrih bilan ko’rsatilganidek ulasak, unda R_pr qarshiliklar umumiy chizmaga qo’shiladi.
Demak, R_t ning o’zgarishi (obekt haroratini o’zgarishi Rpr ga olinmay), ob’ekt haroratining o’zgarishiga to’g’ri proportsional bo’ladi va uning qiymatini moslashtirilgan ko’prikda yangi muvozanat holatiga keltirish uchun (5.3) tenglamadagi R₃ qiymatini o’zgartiramiz.
Elektron ko’priklar quyidagicha turlanadilar:
KSM-1 –juda kichik o’lchamli elektron ko’prik;
KSM-2 –kichik ko’prik;
KSM-3 –diskli diagrammali avtomatik ko’prik;
KSM-4 –lentasimon diagrammali avtomatik ko’prik;
KSM-3 va KSM-4 tarkibida boshqaruvchi rostlagichlar mavjud.
Tenglashtirilmagan ko’prikda, reostat, ko’prik chizmasidan tashqarida joylashgan bo’ladi.