|
9. Faoliyat xavfsizligini ta`minlash vositalari.
10. Hayotiy faoliyat xavfsizligini boshqarishning uslubiy asoslari.
HFX boshqarilishida - inson - muhit sistemasi tushuniladi. HFXni boshqarish - bu aqlan (atay) ob’yektni xavfli xolatdan, kam xavfli xolatga o’tkazish. Bunda iqtisodiy va texnik maqsadga muvofiqlik shartlariga amal qilinadi. HFXning boshqarish shemasi 2-rasmda keltirilgan.
Ichki birlamchi ma’lumоt оrqali chiqish signali
2 – rasm. Hayotiy faoliyat xavfsizligini boshqarish sistemasi
Hayot fоliyati хavfsizligining aspеktlarga lоyiq juda ko’p bоshqaruv vоsitalari mavjud. Bular qatоriga хalq оmmasining ma’rifati, kasbni tanlash va o’rganish, оdamlarda intizоm madaniyatini tarbiyalash, bоshqaruvchi shaхslarga ruhiy ta’sir, shaхsiy va jamоa, himоya хamda tехnik vоsitalar kabilar kiradi.
11. “Inson va ishlab chiqarish” тizimini dekompozitsiyalash.
Sistemalikka bo’lgan talab shundan iboratki, bunda xavfsizlikni aniqlashda, muxim va yetarli bo’lgan tashkil qiluvchilar sonini hisobga olish ko’zda tutiladi.
«Inson - muxit», «inson - ishlab chiqarish» va boshqa tizim (sistema) lar murakkab, ko’p komponentli va qismli tashkil qiluvchilardir. Хavflar identifikatsiyasini ijobiy yechishda bu tizimlarni taxlil jarayonida tashkil qiluvchilarga ajratish (dekompozitsiya qilish) muximdir. Umumiy xolda ular 1 va 2 – rasmlarda keltirilganday element (qism)larga ajratiladi. Chegaralangan faoliyat sharoitida bu element (qism)lar aniqlashtiriladi.
1 - rasm. Faoliyat modeli 1 - inson, 2- muhit, 3- reaktiv aloqalar.
2 – rasm. Faoliyatni dekompozitsiyalash
1- inson, 2- mexnat predmetlari, 3- mehnat vositalari, 4 – energiya, 5 mexnat maxsuli, 6- texnologiya, 7 – flora, 8 – fauna, 9 – ma’lumot, 10 – tabiiy-klimatik sharoitlar, 11 – tashkil qilish, 12 – jamoa, n – va boshqa,
Faoliyatni tashkil qiluvchilarga ajratish bir ma’noda xavf va uning xavfli turkumlarini aniqlashga imkon beradi. Shuning uchun faoliyatni loyixalashda maqbul bo’lgan manba ma’lumotlaridan foydalanilgan xolda uni yetarli darajada detallashtirish (elementlarga ajratish) va xavfli xususiyatlarini aniqlash muximdir.
12. Faoliyat xavfsizligini ta`minlashda psixologik omillarning ahamiyati.
Mehnat xavfsizligi psixologiyasi – psixologik ilmlarning bir sohasidir. U ijtimoiy-tarixiy va aniq ishlab chiqarish sharoitiga, mehnat qurollariga, mehnatga o’qitish usullariga va ishlovchilarning shaxsiy psixologik sifatlariga bog’liq xolda har xil turdagi mehnat faoliyatining psixologik afzalliklarini o’rganadi. Shuning uchun mehnat psixologiyasini o’rganishning ob’yekti na faqat mehnat faoliyati va mehnat xavfsizligi bo’lmasdan, balki mehnatkashlarning shaxsiy afzalliklari, qisman - uning kasbiy qobiliyatlari mehnat faoliyatida amalga oshiriladigan aniq ishlab chiqarish muhiti, mehnatdagi shaxslararo munosabatlar, predmetlar, qurollar, mehnat oziqalari va ishlab chiqarishga o’qitishning usullari hisoblanadi.
Mehnat psixologiyasining asosiy masalasi – faoliyatining yengil va xavfsiz bo’lishiga , uning katta xursandchilik olib kelishiga , korxonalardagi insoniy munosabatlarning garmonik va faol bo’lishiga yordam berishdir.
Mehnat xavfsizligi psixologiyasi inson faoliyati xavfsizligini ta’minlash bo’yicha tadbirlar tizimida muhim zvenoni tashkil qiladi.
Хalqaro tajriba va mutaxassislarning ilmiy izlanishlari shuni ko’rsatadiki, bo’ladigan jarohatning 60% dan 90% gacha asosan jabrlanuvchilarning o’z ayblari bilan sodir bo’ladi. Bu borada Sokratning quyidagi gapini eslaymiz: « Men tirik bo’lmagan tabiat bilan shug’ullanishni tugataman deb qaror qildim va nima uchun shunday bo’ladi, odam nima yaxshiligini biladi, biroq yomon ishni qilishini» tushunishga harakat qilaman
Хavfsizlik psixologiyasi deganda inson faoliyati xavfsizligini ta’minlash uchun psixologik bilimlarni qo’llash tushuniladi.
Хavfsizlik psixologiyasi-psixologik jarayonlar va xususiyatlarni o’rganadi va mehnat faoliyati jarayonida kuzatiladigan psixologik xolatlarning har xil shakllarini to’liq tahlil qiladi.
Psixologik faoliyat strukturasida inson 3 ta asosiy guruhni tashkil qiluvchi ( komponent)larni ajratadi: psixologik jarayonlar, xususiyatlar va xolatlar.
Psixologik jarayonlar psixologik faoliyatning asosini tashkil qiladi. Bularsiz bilimning vujudga kelishi va hayot tajribasini orttirish mumkin emas. Psixologik jarayonlarning bilishli, emotsional va irodali turlari mavjud (sezish, zehnlash, eslash va hakazo).
Psixologik xususiyatlar (shaxs sifati). Shaxs xususiyati – bu uning muhim afzalliklari (harakter, temperament, yo’nalishi). Shaxsning sifatlari ichida intellektuallik, emotsionallik, iroda, ahlok va mehnat ajralib turadi. Yana bularga barqarorlik va doimiylik xususiyatlari kiradi.
Psixologik xolatlar turli–tumanlik va vaqtinchalik harakteri bilan ajraladi, u aniq davrda psixologik faoliyatning afzalliklarini aniqlaydi va butun psixologik jarayonlar davomida ijobiy yoki salbiy bayon qilinishi mumkin. Mehnat psixologiyasi vazifalari xavfsizlik psixologiyasi muammolaridan kelib chiqqan xolda, ishlab chiqarish jarohatining oldini olishni tashkil qilishda alohida ahamiyatga ega bo’lgan, ishlab chiqarishning psixologik xolatlari va boshqa maxsus xolatlarini aniqlashdan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: |
