gametalar hosil bo’lmaydi. Ular kon’yugatsiya yo’li bilan urchiydi. Suvutlar hayot siklida
gaplofaza va diplofaza kuzatiladi.
Suvo’tlar bir-biri bilan unchalik qardosh bo’lmagan bir
necha guruhlardan tashkil
topgan.(26)
Hozirgi vaqtda suvo’tlarning yashil, tillarang, ko’ng’ir, diatom, qizil, pirofitsimon,
evglenasimon bo’limlari bor. Қizil, qo’ng’ir suvo’tlar okean, dengizlarda 100-200 metr
chukurliklarida tarqalgan. Қuruqlikda diatom, yashil, qisman tillarang turi yashaydi. Olimlar
fikricha qadimgi davrlarda suvo’tlarning barcha bo’limlari xivchinlari bilan harakatlanadigan bir
hujayralilardan paydo bulgan. Tuziyaishini murakkablanishi harakatlanishni yo’qolishi evaziga
ko’p hujayrali suvo’tyaar paydo bo’lgan. Buning muhim isboti, urchish jarayonida harakatchan -
xivchinli stadiya, vegetativ holati harakatsiz ekanligidir.
Suvo’tlar bo’limlarini tarixiy taraqkiyetida parallelizm kuzatiladi. Bu suvo’tlarning
har xil
bo’limlarida morfologik differensiyatsiyaning analogiyasida namoyen bo’ladi. Қayd etilgan
parallelizm ularning ajdodlari bir xujayrali xivchinlilar bo’lishida hamda quruqlikka nisbatan ular
yashayettan tashqi muhitning bir xilligidadir. Bir xujayrali suvo’t formalarini ko’p xujayralarga
koloniyasiz o’tishi ham parallelizmga misol buladi. Hujayra qobig’ini sellyulozadan tashkil
topganligi, biror narsaga yepishib hayet kechirishi suvo’tlarning tallomini rivojlanishiga sababchi
bulgan.
Suvo’tlar hujayrasini xossalaridan biri xromatofor -xloroplastlarning bo’lishidir.
Pigmentlarning soniga va xiliga qarab xromatoforalarda alohida tanacha - pirenoidlar joylashgan
bo’lib, ular kraxmal sintezlovchi markaz hisoblanadi. Xromatoforalar sitoplazmani tashqarisidagi
ibtidoiy plastinkadan tortib, alohidalashgan spiralsimon va bukilgan lenta, keyin yuksak
o’simliklarniki singari doiador bo’ladi. Xromatoforalar tashqi tomondan ba’zilari ikki, uch yeki turt
qavat membrana bilan o’ralgan.(b)
Jinsiy ko’payish davrida paydo bo’lgan zigota
kalin qobik bilan koplanib, tinim holatda
nokulay sharoitga bardosh beradi. Zigotadan yangi individ rivojlanadi. Boshqa holatlarda undan
zoosporalar xosil bo’lib, yangi iaslni vujudga keltiradi.
Yashil suvo’tlari. Yuksak o’simliklarniki singari xromatoforalar a va (5 xlorofill, qizg’ish-
sariq rangidek karotinoid pigmentlariga ega. Sariqpigment ksantofill kam va u xlorofill pigmentini
maskirovka qilmaydi. Bir hujayrali, ko’p hujayrali vakillari bor. Bir hujayralilarga evglena,
xlorokokk, xlorella vakil bo’ladi. Ularni ko’pchiligida xivchinlar bo’lib,
ular yordamida
xarakatlanadilar. Bir jayralilarning xarakatsiz formalari koloniya xosil qiladilar.
№otit
turkumiga mansub yashil suvo’ti koloniyasi 16, pandorina, eudorina turkumlari esa 16-
32 xujayradan tashkil topgan koloiiyalv.
Volvoks koloniyasi 50 000 tagacha xujayradan tashkil iborat. Har bir xujayrasida ikkitadan
xivchin bor. Lekin protokkoilarda xivchin bo’lmaydi. Xivchin fakat zoosporalarda rivojlangan. P.
Reyvn, R. Evert, S. Aykxorni qayd etishicha 430 million yil muqaddam yashil suvo’tlari
qirg’oqsan kuruqlikka chiqqan va dastlabki quruklikka tarkalgan sporali o’simliklarning ajdodi
bo’lishi mumkin.
Yashil suvo’tlari uzok o’tmishda evgleialardan kelib chikkan. Shu bilan birgaliqsa bioximik
tekshirishlar yashil suvo’tlarning xlorofill pigmeitlari va karotinoidlar fotosintezlovchi
bakteriyalarga yaqinligini ko’rsatadi. Binobarin yashil suvo’tlarning xloroplastlari yashil
RgosMogop
bakteriyalardan kelib chiqqan deb aytish mumkin. Chunki bu bakteriyalarda a va (3
xlorofill, xamda qizg’ish-sariq rang pigmentlar bor.
Evglenalar xloroplastlarini yo’qotish orkasida geterotrof oziklanishi mumkin. Ular bakteriyalarni
ham tutib yeiishlari isbotlanilgan. Binobarin evglenalar ham autotrof ham geterotrof oziqlanuvchi
zoofit sanaladi. Avstraliyada bundan 900 mln yil mukaddam yashagan bir xujayrali suvo’tlar
topilgan. Chamasi qirgoqqa yaqin suvlarda yashaydigan yashil suvo’tlaridan ulotriks, xaralar silur
davrida dastlabki quruqlikda yashovchi o’simliklarni kelib chiqishiga sababchi bo’lgan deb
karovchi olimlar ham bor.
Ko’pchilik tadqiqotchilar tillarang suvo’tlarning ajdodlari qo’ngir va diatom suvo’tlarning
paydo bo’lishiga sababchi degan fikrni quvvatlaydilar.
"Hozirgi zamon botanikasi" kitobida qayd etilishicha Avstraliyada bundan 900 mln yil
muqaddam ya’ni kembriy davriga tegishli Yer qatlamlarida bir hujayrali yashil suvo’tlari
topilgan.
tosintez ko’k nurlarda bo’ladi. Chunki bu nurlar suvning chuqur joylariga yetib boradi.
Fotosintez natijasida hayvon kraxmali -glikogenga yaqin uglevod sintezlanadi. Ularda xivchinlar
gametalarida ham bo’lmaidi. Jinsiy hujayralari amebaga o’xshash harakatlanadi, sporalari suv oqimi
bilan tarkaladi.
Tanasi plankali, tarmoqlashgan bo’lsada uzun emas, suv ostida kalin to’p hosil
qiladi.
Korallardan farqli o’laroqhaqiqiy suvo’tlari uzoq shimolii dengnzlarda ham tarqalgan.
Қizil suvo’tlari sporalar hamda jinsiy yo’l bilan ko’payadilar. Jinsiy organi ancha murakkab
tuzilgan. Urgochi
jinsii
organi karpogon butilkasimon. Uning iastki qismi keng,
yukori qismi -
bo’yinchasi tor. Erkak jinsii organi to’p-tup bo’lib joylashgan. Antfidiylarda harakatsiz
spermatozoidlar yetishadi. Ular suv oqimi bilan karpogonga borib tuxum hujayrani urug’lantiradi.
Urug’langan tuxum xujayra o’sib ipchalar bog’lamini hosil qiladi. Ular uchida xivchinsiz
spermatsiy yetishadi. Xivchinsiz spermatsiy tinim davrini o’tgandan keyin yangi individni hosil
etadi.
Қizil suvo’tlar qadimgi suvo’tlardan bo’lib, qoldiqlari bo’r davri ytkiziqlaridan topilgan.
Ko’pchilik olimlar qayd etishicha
qizil
suvo’tlar
arxeyning ikkinchi yarmida paydo bo’lgan. Қizil suvo’tlarning boshqa suvo’tlar bilai qarindosh
aloqalari juda kam. Ko’k-yashil suvo’tlaridan biror o’xshashlik tomonlari bor.
Suvutlar
Do'stlaringiz bilan baham: