Хизмати кўрсатилган бўлса, кейинчалик касалхоналар ва бошқ

>О КЕ0М1 1Ч0ТЕ 8
ОЭ А1 011А0 САМЕКА




шифокорлари ва бошқаларнинг хизмати бир-биридан аЛратил- ган. Ьу даврда жарроҳлар "дастикор" деб аталган»⁶.
Х^,Х аср охирнда Гуркистон ўдкасида фаолият олиб борган доктор I. Колосов: "Турли халқларнингтабобати кўплаб қимматли даволашвоситалариникашфэтганлигибилан илмийтиббиётнинг ривожига ҳисса қўшиш баробарида этнографияни бойитишга ҳам хизма I қил1 ан. Чунки, улар халқларнинг ақлий ва руҳий камолоти даражасини баҳолаш учун ҳам аҳамиятлидир. Туркистон ўлкаси халқ табобати ҳам шифокорлар, ҳам этнографларни бирдай қизиқтира оладн. Ўрта Осиёнинг бой флораси ва минерал бойликлари орасидаги қимматли даволаш воситалари маҳаллий аҳоли томонидан кенг фойдаланилса-да, аммо улар илмий тиббистда ҳали қулланилган эмас”, - деб ёзган эди²²⁷.
Маълумотларга кўра, ўзбек халқ табобатида жаррохдар хатиа қилиш, тиш, қон олиш каби амалларни бажарганлар. Шўнингдек, айрим ҳудудларга хос касаллик -риштадан қутулиш учун ҳам жарроҳларга мурожаат қилинган²²⁸.
Туркнстон ўлкасида Россия империяси ҳукмронлиги ўрнатилгач, бу ерга ўз ихтиёри билан келган ёки хизмат вазифаси билан жўнатилган шифокорлар халқ табобати анъаналарини кузатиб, унга баҳо беришга ҳаракат қилганлар. Жумладан, 1883 йилда Тошкентда очилган аёллар ва болалар амбулатор касалхонасининг ўн йиллик фаолиятини ёритган аёл врачлар - А. Пославская ва Е. Мандельштаммлар ўлкадаги анъанавий тиббиёт ҳақида ўз маъдумотларини келтириб ўтар эканлар, уни икки қисмга: жарроҳлик (хирургия) ва даволаш (терапия)га бўлиб ўргангандар. Удар биринчи гуруҳга асосан кичик жаррохдик амалиётларини, чиққан ва синган органларни тузатиш ва массажни киритиш мумкин, деб қайд этадиларЛ






' Аллаяров X. А. История народиой медицинм Среднек Азин. Автореф. дисс. докт. мед.
наук. - М, 1993. - Б.12.
■'⁷ 0 народном врачевании сартов и киргизов Туркестана. Медицинская помовдь
инородцам Туркестана и их отношение к русским врача доктора Г. А. Колосова - Санкт-
Петсрбург: Воснная типография, 1903. - 127 с.
я" Жуманазаров X Ўзбекларнинг халқ табобати билан боғлиқанъаналари I
логик тадқиқот). Тарих фанлари бўйича фалс докт. (Р1Ш) дисс.ав гореф. -Тошкент. 2018. - Б .14.
Обзор десятилетней деятельносги амбулаторной лечебниць. для туземиь.х жеишнн
и детей в г. Ташкенте (1883-1894 гг.). Сосгавлен жежцинами-врачами: А. Пославской и Ь.
Манделштамм. - Ташкент, Тнпо-литография С. И. Петухов.% 1894. - Б./ .
40


ФО КЕ0М1 1Ч0ТЕ 8 СО А1 01^0 САМЕРА




да келтирилган. Шу билан бирга риштани жар_рох„
билан олиб ташлаш маҳаллий аҳоли орасида кенг т^аМЗДиёт_и библардан ташқари риштани жарроҳлик амалиёти а^{РҚЗДган} Т_а. ташлай билан сартарошлар ҳам Шуғулланишган '^С°⁽”^Ла°либ
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, XIX аср _0ХИр бошларида турли касалликларга чалинганлар ораси-' ^аср хурофотларга ишонган ёки турли сеҳргарлик усулла^ ^{ҲЗр ХИя} боғлаган инсонлар сеҳргар фолбин каби муттаҳамд^^^УМИд дардига даво топиш мақсадида мурожаат қилишгац д-^Қам кўпчилик қисми анъанавий тиббиёт вакиллари иа •• р?^1ИНИНг шифокорларга мурожаат қилиш билан бирга ўзлариТ*⁸** тиббий билимлар асосйда, турли усулларни қўллагац ’^И'^Иан мустақил даволанганлар. Бундай усулларга тузли кўллар т қумлар, турли мииерал булоқлардаи муолажа қилиш'би^^И бирга тиббий аҳамиятга эга бўлган усулларни ҳам ўзлари^ мустақил қўллашган. Бу каби даволаниш усуллари к^' ҳолларда ижобий натижа бериши, арзон ва беминнат булиаш билан ўзига хос ўрин тутган. Ушбу усул билан даволанишни табиб ёки шифокорга мурожаат қилишдан уялганлар ҳам афза? билишган.


2.3. Туркистонда жарроҳлик амалисти: халқ табобати анъаналари ва замонавий тиббиёт
Юртимиз ҳудудидан етишиб чиққан Абу Бакр ар-Розий (865- 925), Абу Али ибн Сино (980-1037) сингари олимлар дунё та- бобат илмида муносиб ном қолдириб, Марказий Осиётиббиёти довруғини асрлар оша оламга таратишга муваффақ бўлган- лар. Бироқ, Ўрта Осиёда халқ табобати масалаларини тарихий жиҳатдан ўрганган шифокор-тадқиқотчининг маълумотлари- га кўра, минтақада бундан анча аввалги даврлардаёқ табобат илми ривож топган. Хусусан, IV асрга келиб бу ерда касалхона- лар пайдо бўлган ва унда бўлажак табиблар таълнм олганлар. Айнан шу даврдан табиблик фаолияти мутахассисликларга б\- линган. Масалан, жарроҳ (хирург)лар, кўз шифокорлари, тери
98