Hokim va tobe sozlarning birikish usullari

QarDUPI Pedagoguka fakulteti BT 302-guruh talabasi Napasov Ruhiddinning "Ona tili o'qitish metodikasi" fanidan tayyorlagan taqdimoti

Reja:

• Tovush o‘zgarilari haqida umumiy ma’lumot.

2. Kombinator o‘zgarishlar.

3. Pozitsion op‘zgarishlar.

Nutq tovushlarining fonetik o‘zgarishlari

TOVUSH O‘ZGARISHLARINING TURLARI

KOMBINATOR O‘ZGARISHLAR -
so‘z tarkibidagi tovushlarning o‘zaro‘ta’siriga ko‘ra o‘zgarishlaridir:
ayt + di = aytti
chiq + gan = chiqqan
POZITSION O‘ZGARISHLAR -
so‘z tarkibidagi tovushlarning o‘rniga ko‘ra o‘zgarishi:
maktab = maktap
obod = obot
KOMBINATOR O‘ZGARISHLAR
ASSIMILYATSIYA –
so‘z tarkibidagi tovushlardan birining ikkinchisini o‘ziga aynan yoki qisman o‘xshatib olishi:
ek + gan = ekkan
tush + gan = tushkan
DISSIMILYATSIYA -
so‘z tarkibidagi tovushlarning no‘xshash bo‘lib qolishi:
biror = biron
METATEZA –
so‘z tarkibidagi tovushlarning o‘rin almashishi:

ahvol = avhol

ASSIMILYATSIYANING TURLARI

Qaysi tovush o‘zgarishiga ko‘ra turlari
O‘zgarish darajasiga ko‘ra turlari
Regressiv assimilyatsiyua
Progressiv assimilyatsiya
To‘liq assimilyatsiya
To‘liqsiz assimilyatsiya

DISSIMILYATSIYANING TURLARI

PROGRESSIV DISSIMILYATSIYA
REGRESSIV
DISSIMILYATSIYA

POZITSION O‘ZGARISHLARNING TURLARI

Reduksiya – unli tovushning urg‘usiz bo‘g‘inda kuchsizlanishi: bilan→ b:lan, biroq →b:roq, birikma →b:rikma kabi.

Eliziya – unli tovush bilan tugagan so‘zga unli bilan boshlanadigan so‘zning qo‘shilishi natijasida birinchi so‘z oxiridagi unlining tishishi: yoza oldi →yozoldi, bora oldi →boroldi kabi.

Sinko‘pa – so‘z o‘rtasidagi tovushning tushib qolishi: sust+ay→susay, pastqam →pasqam (pastqam).

Apokopa – so‘z oxiridagi tovushning tushirib qoldirilishi: do‘st →do‘s, farzand →farzan, Toshkent →Toshken, Samarqand →Samarqan.

Proteza – so‘z boshida tovush orttirilishi: rus →o‘ris, shkof →ishkof, stol → ustol kabi.

Epenteza – so‘z o‘rtasida tovush orttirilishi: sinf→sinif, fikr →fikir, aql → aqil kabilar.

Epiteza – so‘z oxirida tovush orttirilishi: otpusk → otpuska, kiosk →kioska, tank → tanka kabi.

UYGA VAZIFA

MASHQLAR TO‘PLAMIDAGI TEGISHLI

MASHQLARNI SHARTIGA KO‘RA BAJARIB KELISH.