Hosil qilish. Manba

7. Ma’ruza

Uch fazali zanjirlar. Uch fazali EYUK, kuchlanish va tok sistemasini hosil qilish. Manba va iste’molchilarning to‘rt simli yulduz usulida ulash

1891 yilda rus injeneri M.O.Dolivo Dobrovolskiy uch fazali tok sistemasini ishlab chiqib, uni dvigatellarni ishlatishga tatbiq etdi. Uch fazali tokning keng ko‘lamda ishlatilishi quyidagi sabablarga bog‘liq:

1. 
   Elektr energiyasini uch fazali tok sistemasi yordamida uzoq masofalarga uzatish uni fazalar soni boshqacha bo‘lgan o‘zgaruvchan tok bilan uzatishga qaraganda iqtisodiy jihatdan birmuncha tejamli hisoblanadi. CHunki elektr energiyasi uch fazali tok sistemasi bilan uzatilganda uzatish liniyalariga sarf qilinadigan rangli metall uni bir fazali tok sistemasi bilan uzatishdagiga qaraganda 25% kam sarf bo‘ladi.
   
2. 
   Uch fazali tok sistemasining asosiy elementlari hisoblangan uch fazali asinxron dvigatel va transformatorlarning tuzilishi oddiy, ishlatishga qulay bo‘lib, ishonchliligi hamda tejamliligi nisbatan yuqoridir.
   
3. 
   Bir yo‘la ikkita ishchi kuchlanish, ya’ni faza kuchlanishi U_f va liniya kuchlanishi U_l-ning borligi, turli nominal kuchlanishdagi iste’molchilarni ulash imkoniyati faqat ko‘p fazali (uch fazali) sistemaga xosdir.
   
4. 
   Agar uch fazali EYUK (yoki kuchlanish) sistemasiga simmetrik yuklama ulangan bo‘lsa, uning oniy qiymati har qanday vaqt uchun o‘zgarmas bo‘ladi.
   

Uch fazali EYUK, kuchlanish va tok sistemasini hosil qilish.

Uch fazali EYUK uch fazali sinxron generatorda hosil qilinadi. Ushbu
generator (22-rasm a, b, v) quzg‘almas stator va uning ichida aylanuvchi rotordan iborat.

22-Rasm. Uch fazali EYUK, kuchlanish va tok sistemasini hosil qilish.

Statorning pazlariga o‘ramlar soni o‘zaro teng bo‘lgan va bir-biridan faza bo‘yicha 120⁰-ga siljigan uchta A-X; V-U; S-Z chulg‘amlar joylashtirilgan. CHulg‘amlarning bosh uchlari A, V, S va oxirgi uchlari X, Y, Z belgilanadi. Bu chulg‘amlarda (fazalarda) induksiyalangan EYUK-larning ta’sir etuvchi qiymatlari E_A, E_V va E_S xarflari bilan belgilanadi. Rotor o‘zgarmas burchak tezligi  bilan aylanganda uning magnit kuch chiziqlari statorning har bir chulg‘amida (fazasida) elektr magnit induksiyasi konuniga ko‘ra, amplituda va chastotalari bir xil bo‘lgan,
ammo bir-birlaridan faza bo‘yicha 23-ga farqlanuvchi quyidagi sinusoidal o‘zgaruvchan EYUK-larni induksiyalaydi:

e_A  E_m sin t



)


2 ^

e_B  E_m
sin(t  ^
3 _

e  E sin(t  ^4 )^{
C m} ₃ _
Bu ifodaga mos grafiklar 22-rasm b, da ko‘rsatilgan. YUqoridagiga o‘xshash yo‘l bilan uch fazali kuchlanish va tok sistemasi uchun ham quyidagi ifodalarni yozish mumkin:

U_A  U_m sin t



)


2 ^

U_B  U_m
sin(t  ^
3 _

U  U sin(t  ^4 )^{
C m} ₃ _


i_A  I_m sin t


)


2 ^

i_B  I_m
sin(t  ^
3 _

i  I sin(t  ^4 )^{
C m} ₃ _
Demak, uch fazali EYUK kuchlanishi va toklarning o‘zgarish qonuniyatlari bir xil ekan. CHastota va amplitudalari bir xil bo‘lib, faza jihatdan -ga farq qilgan uchta EYUK-lar (yoki toklar) yig‘indisi uch fazali EYUK-larning (yoki toklarning) simmetrik sistemasi deyiladi. EYUK-larning simmetrik sistemasida uchchala faza EYUK-lari oniy qiymatlarining yig‘indisi istalgan vaqt lahzasida nolga teng. SHuningdek har bir faza EYUK-lari o‘zlarining maksimumlariga T3 davr o‘tib erishadi. SHunga ko‘ra, EYUK vektorlari Ē_A, Ē_V, Ē_S-larning geometrik yig‘indisi quyidagicha bo‘lib,
Ē_A Ē_V Ē_S0 (20-rasm, v) qirrali simmetrik yulduz shaklini tashkil etadi.