Hozirgi o’zbek

Фонетикага хос атамалар: товуш, ҳарф, фонема, нутқ аъзолари, нутқ аппарати, унли, ундош, жарангли, жарангсиз, портловчи, сирғалувчи, қоришиқ, сонор, тил олди, тил ўрта, тил орқа, лаб, тиш, танглай, бўғиз, фраза, такт, бўғин, урғу, ассимиляция, диссимиляция, метатеза, протеза, эпентеза товуш алмашиниши, товуш тушиши, товуш қўшилиши.


Графика ва орфография


Графика грекча «ёзув» маъносини англатади. Нутқ товушларининг шаклий белгилари графика дейилади. Товушларнинг ёзувдаги ифодаси ҳарфдир.
Ҳарфларнинг қатъий тартиб асосида жойлаштирилиши алфавит дейилади.
Ўзбек ёзуви товуш ёзуви бўлиб, лотин графикасига асосланган ҳозирги ўзбек ёзувида 26 ҳарф, 3 та ҳарф бирикмаси ва тутиқ белгиси мавжуд. Улардан 6 таси унли ҳарфлар бўлиб, бештаси учун шаклий белги мавжуд. Бир унли O` унлиси О ҳарфининг устига тутиқ белгисини қўйиш орқали ифодаланади. Ундошлар эса 23 та. Улардан 20 таси ҳарф, учтаси ҳарф бирикмасидир. J ҳарфида иккита (ҳам қоришиқ, ҳам сирғалувчи j) товуш ифодаланганлиги туфайли ўзбек тилида 30 та товуш мавжуд.
Лотин ёзувидаги ўзбек алфавитининг жойлашиш тартиби ва шаклий кўриниш қуйидагича:
A a, B b, D d, Е е, F f, H h, I i, J j, K k, L l, M m, N n, O o, P p, Q q, R r, S s, T t, U u, V v, X x, Z z, O` o`, G` g`, Sh sh, Ch ch, N n, ng
Орфография. Орфография грекча «тўғри ёзиш» маъносини англатади. Ўзбек орфографияси ўзбек тилидаги сўз ва қўшимчаларни тўғри ёзиш ҳақидаги қоидалар йиғиндисидир. Унда айрим ҳарфлар имлоси, қўшма сўз ва сўз бирикмалари имлоси, ўзак, негиз ва қўшимчалар имлоси, қўшиб ёзиш чизиқча билан ёзиш, бош ҳарфлар имлоси, бўғин кўчириш қоидалари каби муҳим масалалар ёритилади.
Крилл алифбосидаги ўзбек ёзувининг асосий имло қоидалари 1956 йил 4 апрелда тасдиқланган бўлиб, 72 параграф, беш бобдан иборат бўлган.
Лотин алифбосига асосланган ўзбек ёзувининг асосий имло қоидалари 1995 йил 24 августда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 339-сонли қарори билан тасдиқланган бўлиб, у 82 параграфдан иборат.
Ўзбек орфографиясининг бир қатор ёзув қоидалари мавжуд. Улардан асосийлари фонетик ёзув, морфологик ёзув, шаклий ёзув қоидаларидир.


Фонетик ёзув
Бу ёзувга кўра сўз ва қўшимчалар қандай айтилса, шундай ёзилади. Фонетик ёзувда сўзнинг айтилиши ва ёзилиши бир-бирига мос келади. Қуйидаги сўзлар ва унинг қисмлари фонетик ёзув қоидаси асосида ёзилади.
1. Жўналиш келишиги қўшимчалари -ка, -қа, фонетик ёзув қоидаси асосида ёзилади. Чунки унинг ёзилиши айтилишига мос келади: юракка, ўроққа, қишлоққа каби.
Жўналиш келишигининг -га қўшимчаси уйга, йўлга, акамга, бизга, юқорига, ёзга, таътилга типидаги сўзларда фонетик ёзув қоидаси асосида ёзилади. Бу сўзларнинг ҳам айтилиши ва ёзилиши бир-бирига мос келади.