Hujayra va uning tuzilishi

3-rasm. Turli shakldagi hujayralar

1. 
   silindrik hujayralar
   
2. 
   kubsimon hujayralar
   
3. 
   yassi hujayralar
   
4. 
   qadaxsimon hujayralar
   
5. 
   kiprikli hujayralar
   
6. 
   neyron-ko‘p o‘simtalik hujayralar
   
7. 
   dumaloq hujayralar
   
8. 
   duksimon hujayralar
   
9. 
   xivchinli hujayralar
   
10. 
    ko‘p yadroli hujayralar
    
11. 
    yadrosiz hujayralar
    

Plazmolemma (sitolemma) hujayrani tashqi tomondan o‘rab turadi. Plazmolemmaning asosiy vazifalari:

1. 
   Chegaralovchi.
   
2. 
   To‘siq-retseptor.
   
3. 
   Transport.
   
4. 
   Himoya.
   
5. 
   Harakat.
   

Plazmolemmaning asosini glikoproteid kompleksi tashkil etadi va uning qalinligi 10 nm atrofida bo‘ladi. Plazmolemmada uchta qavat mavjud: 1. tashqi-glikokaliks 2. o‘rta qavat. 3. ichki-donali qavat (8- rasm). Sitolemma tarkibida 60 % oqsil, 35-40 % yog‘lar, 5 % uglevod bo‘ladi.
Oqsillar joylashuviga ko‘ra integral, yarim integral bo‘ladi. Yog‘lar asosan fosfolipidalardan iborat (8-9 rasm).
Transport vazifa hujayra o‘taydigan asosiy vazifalardan hisobalanadi. Transport passiv va faol holatda bo‘ladi. Passiv holatda energiya sarflanmaydi. Masalan: Diffuziya, K-Na nasos yo‘li bilan moddalarni xujayraga kirishi.
Faol transportda moddalar avval parchalanadi va molekulalar sifatida (mikromolekulalar) transport qilinadi va bunda albatta energiya sarflanadi. Masalan: Fagatsitoz, pinotsitoz, osmos va K-Na nasos yo‘llari bilan moddalarni xujayraga kirishi. Ko‘p moddalar avval retseptorlar bilan birikib, keyin hujayra ichiga transport qilinadi (4- rasm).

4-rasm. Plazmolemma tuzilishi sxemasi
1. lipidlar 2. gidrofob zona 3. integral oqsillar 4. glikokaliks
Makromolekulyar moddalarning transporti o‘zgacha bo‘ladi. Makromolekulyar va mikromolekulyar moddalarning xujayra ichiga kirishi - endotsitoz, hujayra ichidagi moddalarning tashqariga chiqishi - ekzotsitoz deyiladi.
Endotsitoz turlari: fagotsitoz tirik moddalar - bakteriyalar, hujayra bo‘laklari, yirik makromolekulalarning xujayra ichiga kirishi va pinotsitoz suyuq makro-mikromolekulyar moddalarning xujayra ichiga kirishi. Endotsitoz va ekzotsitoz ham transportning turlari hisoblanadi (5-rasm A va B).