I. A. Karimov «Biz qudratli to‘qimachilik va yengil sanoat tashkil etib, paxta bilan emas, balki boshqa rivojlangan mamlakatlar kabi tayyor mahsulotlar bilan savdo qilmog‘imiz zarur» deya

TITISH JARAYONI
TITISH JARAYONINING MAQSADI VA MOHIYATI
Paxta tolasi yigirish korxonalariga toy holatida keltiriladi. 
Toyning og‘irligi 200–250 kg, hajmiy og‘irligi esa 500 kg/m
3
gacha 
bo‘ladi. Ko‘rinib turibdiki, bunday qadoqlangan tolali mahsulot 
zichlik kuchi ta’sirida qattiq qatlamlar holatida bo‘ladi. Ularni 
navbatdagi texnologik jarayonlarda aralashtirish va tozalash uchun, 
avvalo, tolalarni yanada kichik bo‘laklarga ajratish, ya’ni titish 
kerak bo‘ladi.
Titish jarayonining maqsadi –
tolalarni tozalashga va 
aralashtirishga tayyorlashdan iborat.
Titish jarayonining mohiyati
esa, toylangan tolalarni mayda 
bo‘lakchalarga ajratib, ularning o‘rtacha og‘irligi va zichligini
9 

---

kamaytirish orqali tola bo‘lakchalarining hajmiy og‘irligini ozaytirish 
va mayda-mayda bo‘lakchalarga ajralgunga qadar titishdan iborat.
Titish jarayonini keng ma’noda ham tushunish mumkin, bunda 
titish jarayonida titish-tozalash mashinalarida tolalar qatlami mayda 
bo‘lakchalarga bo‘linadi (mayda bo‘lakchalarga ajral­ guniga qadar 
titish), so‘ngra tarash mashinalarida tolalarning alohida-alohida 
tolalarga ajralishi sodir bo‘lib, buni alohida-alohida tolalarga 
ajralguniga qadar titish deyiladi.
Birinchi bosqichda tola tarkibidagi ajralmay qolgan mayda 
yopishqoq xas-cho‘p nuqsonlar ikkinchi bosqichda tozalanadi. 
Оdatda, ikkinchi bosqichni tarash deb ataladi, bu to‘liq ma’noni 
anglatmaydi, chunki tarash mashinasining ta’minlovchi stolchasi 
bilan qabul barabani orasida paxta bo‘lakchalari kuchli titilib, 
alohida tolalarga ajratish jarayoni paxtani nuqsonlardan tozalash 
bilan birga bajariladi.
Yigirilgan ip ip ishlab chiqarish korxonasining titish-tozalash 
o‘timida, avvallari savash mashinasida, yigirishning birinchi xomaki 
mahsuloti – xolst tayyorlanar edi. To‘qimachilik texnikasi 
taraqqiyoti natijasida tolalarni kuchli shikastlantiruvchi savash 
mashinasi titish tozalash agregati tizimidan olib tashlanib, tarash 
mashinasining ta’minlovchi qurilmalari (bunkerlari) yordamida aniq 
o‘lchamga ega bo‘lgan bir tekis qatlam shakllantirilmoqda. Natijada, 
tolalarning shikastlanishi kamayishi va resurslarning tejalishi 
hisobiga mahsulot tannarxi kamaytirilib, titish-tozalash agregati 
samaradorligi oshirildi.
Tolalarni titishdan maqsad quyidagilardan iborat
:
1.
Tolali bo‘lakchalarni imkon darajasida yanada mayda 
bo‘laklargacha titish, uning tarkibidagi yigirishga yaroqsiz 
nuqsonlardan yaxshi tozalanishini ta’minlaydi. Chunki tolalar 
qancha yaxshi titilsa, xas-cho‘p, nuqsonlar bilan tola orasidagi 
ilashish kuchi ozayib, nuqson oson ajraladi. 
2.
Tolali bo‘lakchalar yanada mayda bo‘lakchalarga titib 
ajratilsa, tolalar tarashga shuncha yaxshi tayyor bo‘ladi, natijada 
10

---

juda kichik bo‘lakchalardan shakllantirilgan tolali qatlamni tarash 
samarali amalga oshadi, yirik bo‘lakchalardan shakllangan tolali 
qatlam taralganda tolalar ko‘proq uziladi va shikastlanadi.
3.
Tolali bo‘lakchalar qanchalik mayda titib bo‘linsa, ularni 
aralshtirish shuncha oson va samarali amalga oshadi, natijada turli 
xossalarga ega bo‘lgan saralanma komponentlardan belgilangan 
sifat darajasidagi, bir tekis xomaki mahsulot tayyorlanadi. Ushbu 
xomaki mahsulotdan yigirilgan ipning har qanday ko‘ndalang 
kesimidagi komponent tolalarining ulushi bir xilda va teng 
taqsimlangan bo‘ladi. 
4.
Tolalarni titish jaryonida qaytimlar – pilta uzug‘i, pilik 
uzug‘i, taram uzug‘i, halaqacha va michkalarni qaytim tituvchi 
mashinalarda bir oz titib o‘z saralanmasiga qayta qo‘shib ishlatish 
tavsiya etiladi.