I bob. II guruh d elementlari mаvzusini o‘qitishda innovatsiyalar va ilg‘or xorijiy tajribalar

Download 154,76 Kb.

bet	5/12
Sana	16.06.2022
Hajmi	154,76 Kb.
	#676118

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 12

Bog'liq
Документ Microsoft Word (2)

Uning tarixi
Fizik va kimyoviy xossalari

Oddiy moddaning ko’rinishi
Yumshoq egiluvchan kumush-kulrang metall

Atom xossalari

Nomi, belgi, raqami ——————-→ Kadmiy (Cd), 48

Atom massasi ——————-→ 112.411 m.a.b. (g/mol)

Elektron konfiguratsiyasi ——————-→ [Kr] 4d¹⁰ 5s²

Atom radiusi ——————-→ 154 pm

Kimyoviy xossalari

Kovalent radius ——————-→ 148 pm

Ion radiusi ——————-→ (+2e) 97 pm

Elektrmanfiyligi ——————-→ 1.69 (poling shkalasi bo‘yicha)

Oksidlanish darajasi ——————-→ 2, 0

Ionlanish energiyasi ——————-→ 867,2 kJ/mol; (8.99 eV)

Oddiy moddaning termodinamik xususiyatlari

Termodinamik faza ——————-→ Qattiq modda

Zichlik ( n.sh. da ) ——————-→ 8.65 g / sm³

Erish harorati ——————-→ 594,1 K (321 °C)

Qaynatish harorati ——————-→ 1038 K (764,85 °C)

Solishtirma erish issiqligi ——————-→ 6.11 kJ/mol;

Solishtirma buglanish issiqligi ——————-→ 59,1 kJ/mol;

Molyar issiqlikgi ——————-→ 26.0 kJ/(K∙mol);

Molyar hajmi ——————-→ 13.1 mol/sm³;

Oddiy moddaning kristall panjarasi

Panjara tuzilishi ——————-→ olti burchakli

Uning tarixi

Kadmiy – 1800-yillarning boshlarida topilgan element. Germaniyaning Gannover shahridagi ba’zi farmatsevtlar rux karbonatining «kadmia» deb nomlangan tabiiy shaklini qizdirib, rux oksidi olishdi. Ayni paytda, olingan moddaning rangsiz bo’lib qolganligi sezildi. 1817 yilda Göttingen universiteti kimyogari Fridrix Stromeyer ushbu muammoni o’rganib chiqdi va rang o’zgarishiga noaniq modda sabab bo’lganligini aniqladi. Stromeyer, kalamin deb ham ataladigan rudadagi namunalarni o’rganib, ba’zi namunalar sariq rangda yonayotganini, boshqalari esa yo’qligini payqadi. U ushbu moddani jigarrang oksid sifatida ajratib, uglerod qobig’i bilan qizdirib, ko’k-kulrang metall hosil qildi. U ushbu metalni «kadmiy» deb atagan. Bir yil o’tgach, Stromeyerning kashfiyoti tasqidlandi va kadmiyning xususiyatlari tushuntirildi.

Fizik va kimyoviy xossalari

Kadmiyning kimyoviy belgisi «Cd» dir. Uning atom raqami 48, vazni esa 112,41. Bu davriy tizimning 2-B guruhidagi metall element. Uning erish nuqtasi 321 °C, qaynash harorati 767 °C. Uning zichligi 8,65 g/cm³. Kumush oq va mavimsi rangga ega, tamsiz va hidsiz. Bu pichoq bilan chizish uchun etarlicha yumshoq oraliq metallidir. Uning kristall tuzilishi olti burchakli. Bu kimyoviy xususiyatlar bo’yicha rux va simob o’rtasidagi o’xshashliklarni ko’rsatadi. Ba’zi birikmalar fosforesans va lyuminestsentsiya xususiyatlarini ko’rsatadi. U ishqalanish va oksidlanishga yuqori qarshilikka va yuqori elektrmanfiylikga ega. Uning birikmalarida «2+» qiymatga ega. Havoda qizdirilsa, u qizil alanga bilan yonadi va quyuq tutun va kadmiy peroksid hosil qiladi. Nam havoda asta oksidlanadi. Oksid qatlami metallni to’liq qoplaydi. Uning bug’lari monatomik va to’q sariq rangga ega. U asoslarda erimaydi. U kislotalar bilan tezda reaksiyaga kirishadi va tuzlar hosil qiladi. Ba’zi sulfatlar bilan qo’sh tuzlar hosil qiladi. Xlorid, nitrat va sulfat tuzlari suvda eriydi. Kadmiy sulfidi suvda erimaydi. Arsenat, fosfat, ferrotsianid va oksalat tuzlari ham suvda erimaydi. Ushbu tuzlar amin kompleksi beradigan ammiak bilan eriydi. Galogenlar issiqda kadmiy bilan birikmalar hosil qilishi mumkin. Ammo kadmiy vodorod va azot bilan birikmaydi. Uni tabiatda sof holda topish mumkin emas. Odatda minerallarda rux bilan bo’lgan birikmalarda mavjud. Asosiy kadmiy minerallari mavjud emasligiga qaramay, grinokit (CdS) deb nomlangan rux sulfidli mineral tarkibida kadmiy miqdori 0,5 dan 2 foizgacha. Shuningdek, u oz miqdorda sfalerit mineralida uchraydi. Uni qo’rg’oshin va mis minerallarida rux bilan birga topish mumkin. U ruda metallarni ishlab chiqarish jarayonida yon mahsulot sifatida olinadi. Kadmiy oksidi yuqori toza kadmiyni olish uchun ishlatiladi. U tabiatda 8 ta barqaror izotoplar aralashmasi sifatida mavjud. Ushbu izotoplardan Kadmiy-113 va Kadmiy-116 izotoplari radioaktivdir. Uning izotoplari yaxshi neytron yutuvchilardir.

Download 154,76 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: