I bob rossiya va uzoq sharq yerlarida o`stiriladigan daraxtdan tayyorlangan yog`och turlari va xomashyosi haqida malumotlar

1-rasm. O`rta Osiyo tog` yon bag`irlaridagi butazorlar
O`rta Osiyoda archa deb ataladigan archa daraxti o`rta chiziq aholisi tushunchasida o`rmonlarga juda o`xshash. Ba‘zi joylarda tog‘ yon bag`irlari archa bilan shunchalik zich qoplanganki, yaqin atrofdagi daraxtlar novdalar bilan bog`lanib, o`tib bo`lmaydigan chakalaklarni hosil qiladi. Zich archa o`rmonlari aholi yashsh joylaridan uzoq bo`lgan baland tog`larga xosdir. Mayda toshbaqalar yoki alohida archa daraxtlari ancha keng. Ba‘zan bular tozalanmagan tanasi va yoyilgan tojlari bo`lgan gigantlar bo`lib, janubda juda qadrlanadigan soyani beradi. Archa o`rmonlarining havosi o`ziga xosdir - uchuvchi smolalarning boyligi tog‘ o`rmonining ta‘riflab bo`lmaydigan hidini yaratadi, ayniqsa yoz jaziramasida, xushbo`y moddalar issiqlik tufayli yanada qiziydi.

2-rasm. Zomin dam olish maskani.
Pastki tog‘ zonasida o`rmon daraxti boshqa daraxt turlarini hosil qiladi. Ular orasida zarang, do`lana, olcha olxo`ri, bodom va boshqa turdagi daraxtlarni uchratishimiz mumkin. Ko`pincha, daraxtlar yovvoyi atirgul, zirk va olcha daraxtlari bilan chatishadi, ular o`tib bo`lmaydigan chakalakzorlarni hosil qiladi, ayniqsa suv yaqinida.

3-rasm. G`arbiy Tyan-Shan, Chotqol tizmasi. Aksakata darasi.
To`qaylar asosan cho`ldan yashash uchun mos bo`lgan tor yerlarni egallagan butalardan iborat. Shunga o`xshash o`rmonlar bizning mintaqamizga xosdir va asosan O`rta Osiyoning Sirdaryo va Amudaryoning o`rta oqimlari bo`ylab joylashgan bo`lib, u erda tog`larda to`plangan suv cho`l tekisliklaridan oqib o`tadi. Bir necha gumbazlardan tashqari butun Qizilqum cho`llari o`simlik bilan qoplangan. Ufqqa cho`zilgan shuvoqli dashtlar o`rmonlar va hatto doimiy daraxtzor va butazor o`simliklar bilan almashtirilmoqda. Cho`l o`simliklari o`ziga xosdir. Ular doimiy kuchli shamollarga dosh berishga, yuqori harorat va uning keskin o`zgarishiga dosh berishga, minimal suv bilan qoniqishga va namlikni har jihatdan tejashga majbur bo`lmoqdalar. Bularning barchasi cho`l daraxtlarining paydo bo`lishiga va ularning yog`och xususiyatlariga ta‘sir qiladi.