I jtimoiy fanlar

8

 

M .Imomnazarov,  M .Lapasov,  M .Sobirova  M A’NAVIYaTSHUNOSLIK    (Teoriya  i  istoriya  natsionalьnoy  duxovnosti) 

Toshkent - 2012 

---

ko’rsatmoqda. Ayniqsa, ―Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch‖  asari bu sohaning 

mustahkam  oyoqqa turishida katta ahamiyatga  ega bo’ldi. 

Mustaqillik  yillarida,  birinchi  navbatda,  Prezidenti  I.A.  Karimovning 

tashabbusi  tufayli,  bu  mavzuga  O’zbekiston  ijtimoiy  fan  vakillarining  e’tibori  ham  

kuchaydi.  Qator  risolalar,  o’quv  qo’llanma  va  dasturlar  chop  etildi

9

.  Matbuotda 

kun  sayin  bu  mavzuda  katta-kichik  maqolalar  e’lon  etilmoqda.  Ushbu  kitob  va 

maqolalarda  har  kim  aqli  yetganicha  ma’naviyat  tushunchasiga  ta’rif  berishga, 

hech  bo’lmaganda,  munosabat  bildirishga  urinib  kelmoqda.  Ba’zan  bir  kishining 

o’zi  bir  maqolaning  ichida  turli  ta’riflarni  keltirgan  holatlar  ham  uchraydi. 

Ma’naviyat  nihoyatda  keng  qamrovli  tushuncha  bo’lganligidan  bunga  hayron 

bo’lmasa  ham  bo’ladi.  Undan  tashqari  keltirilgan  ta’riflarni  barchasini 

dabdurustdan bekorga chiqarish, butkul noto’g’ri deb baholash ham insofdan emas, 

chunki  ularning  ko’pchiligida  masalaning  qaysidir  qirrasi  o’z aksini topgan bo’lishi 

mumkin.   

Ammo,  bir  achchiq  haqiqatni  tan  olish  kerak, hanuzgacha ko’pchilik ilm ahli 

masalaga  jiddiy  yondoshishga,  ilgari  nazariy  tizim  darajasida  ko’rib  chiqilmagan 

inson  va  jamiyat  hayotidagi  muhim  yo’nalish,  hassos  bir  sohaga  kamoli  e’tibor 

bilan  razm  solishga  muvaffaq  bo’la  olmayotirlar.  Sababi,  ko’pchilik  ijtimoiy  fan 

vakillari  hanuz  70  yil  davomida  onglariga  singdirilgan  begona  nazariyalar,  asossiz 

metodologik  qoliplardan  xalos  bo’lishlari  qiyin  kechayotir.  Yana  bir  sabab  - 

ularning  ko’pchiligi  o’z  vaqtida  ajdodlar  ma’naviy  merosidan  benasib 

qoldirilganliklari  tufayli  bugungi  kunda  ham  milliy  ma’naviyatimiz  mohiyatini 

to’g’ri  anglab  yetish  imkonini  topa  olmayotirlar.  Faqat  bu  emas.  Inson  ruhida 

shunday ojizlik ham bor-ki,  nazarida oson yo’l turganda, qiyinroq, mashaqqatliroq 

yo’lni  tanlashga  erinadi.  Uning  ustiga  tirikchilik  tashvishlari,  kundalik  mayda-

chuyda  yumushlar.  Xullas,  jiddiy  nazariy  tadqiqotga  na  fursat  bor,  na  bilim,  na 

havsala.  Natijada,    topshiriqni  qanday  qilib  bo’lsa  ham  tezlik  bilan  bajarish 

zaruriyati  ustun  kelib  nazariy  jihatdan  nihoyatda  no’noq  va  chuqur  mulohaza  qilib 

ko’rilmagan  ta’riflar  qog’oz  yuziga  tusha  beradi,  muallif  o’zi  yaxshi  anglab 

yetmagan  mavzuda  dadil  kitoblar  yozib  nashrga  topshira    beradi.    Ba’zi    misollar 

keltiramiz:  ―Ma’naviyat  –  bu  kishining  egallagan  foydali  bilimlari  amaliy  hayotda 

sinalaverib,  ko’nikma  va  malaka  darajalaridan  o’tgan  va  ruhiga  singib,  hayot 

tarzida  aks  etadigan  ijobiy  ijtimoiy  sifatlar  majmuidir.‖    Ikkinchi  bir  kitobda 

shunday  ta’rif  keltiriladi:  ―Ma’naviyat  ko’proq  insonning  ichki,  botiniy,  yashirin 

dunyosini  aks  ettirishdir....ma’naviyat  –  insonning  ruhiyatini,  uning  o’z-o’zini 

anglashi,  didi,  farosati,  adolat  bilan  razillikni,  yaxshilik  bilan  yomonlikni,  go’zallik 

                                                                 

9

 

E.  Yusupov.  Inson  kamolotining  ma’naviy  asoslari.  T.,  ―Universitet‖,1998,  184  sah.;  S.Otamuratov,  J. 

Ramatov,  S.Xusanov.  Ma’naviyat  asoslari  (Ma’ruzalar  matni).  T. 2000, 228 sah.; B. Ziyomuhammadov, 

S.  Ziyamuhammedova,  S.  Qodirova.  Ma’naviyat  asoslari.  T.,  ―O’zbekiston  milliy  entsiklopediyasi‖, 

2000,  192 sah.

 

---

bilan  xunuklikni,  vazminlik  bilan  johillikni  ajrata  bilish  qobiliyatini,  aql-

zakovatini,  yuksak  maqsad  va  g’oyalarni  qo’ya  bilish,  ularni  amalga  oshirish 

uchun  harakat  qilish  va  intilish  salohiyatidir...‖