Iii. Qishloq xo’jalik ekinlarining sug’orish rejimi 1 Qishloq xo’jalik ekinlarining sug’orish rejimi

к
Jh
W
W
m
ФАК
ЧДНС



100
, m3/ga 
bunda: Wchdns - tuproqning chegaralangan dala nam sig’imi, tuproq og’irligiga nisbatan % hisobida; 
Wfak – sug’orish oldi tuproqning faktik namligi, tuproq og’irligiga nisbatan % hisobida;
J - tuproqning hajmiy og’irligi, g/sm3;
h - hisobiy qatlam, m; 
k - sug’orish davomida bug’lanishga ketgan suv sarfi, m3/ga (hisobiy qatlamdagi namlik 
yetishmovchiligidan 10 %). 
Mavsumiy sug’orish normasi, sug’oriladigan ekin ekilgan bir gektar maydonga o’simlikning o’sish-
rivojlanish davrida beriladigan mavsumiy (jami beriladigan) sug’orish normasi hisoblanadi (M = m1 + m1 
+ …. + mn). 
3.4.Qishloq xo’jalik ekinlarining suv iste’moli 

---

Sug’orish rejimini aniqlashda asosiy ko’rsatkichlardan biri bu qishloq xo’jalik ekinlarining suv iste’moli 
hisoblanadi.
Qishloq xo’jalik ekinlarining suv iste’moli bu o’simlikning o’sish davrida o’simlik tanasi va tuproq 
yuzasidan bug’lanadigan namlik miqdoridir. O’simlik suvni fotosintez jarayonida ishlatadi: 
-qishloq xo’jalik ekinlarining suv iste’moli aniqlashda quyidagi usullardan foydalaniladi; 
-nazariy - bug’lanish va energiya fizikasi qonuniyatlari: 
metodologik - bunda suv iste’moli havoning harorati va nisbiy namligi bilan uzviy bog’lanishi hisobiga; 
-ekin hosildorligi va transpiratsiya koeffitsiyenti hisobiga;
-maxsus priborlar - lizimetrlar bilan kuzatuvlar bo’yicha, bevosita tajriba yo’li va boshqalar. 
Qishloq xo’jalik ekinlarining suv iste’moli aniqlashda quyidagi usullardan foydalaniladi: 
1.Nazariy - bug’lanish va energiya fizikasi qonuniyatlari; 
2.Metodologik - bunda suv iste’moli havoning harorati va nisbiy namligi bilan uzviy bog’lanishi hisobiga; 
3.Ekin hosildorligi va transpiratsiya koeffitsiyenti hisobiga;
4. Maxsus priborlar - lizimetrlar bilan kuzatuvlar bo’yicha, bevosita tajriba yo’li va boshqalar. 
Nazariy yo’l bilan aniqlashda quyida keltirilgan formulalardan foydalaniladi: 
A.N.Kostyakov formulasi bo’yicha: 
Х
K
E
э


, m3/ga. 
bu yerda, 
э
K
- ekinning suv iste’moli koeffitsiyenti, m3/ts. 
Х
- hosildorlik, ts/ga. 
N.N.Ivanov formulasi bo’yicha: 
),
100
(
)
25
(
8
,
0
0018
,
0
2
a
t
E






mm. 
gde,
t
- havoning o’rtacha oylik harorati, 0S; 
a
- havoning o’rtacha oylik nisbiy namligi, %.
S.M. i A.M. Alpatevlar formulasi bo’yicha 
d
k
E



, mm. 

---

gde,
k
- ekinning biologik koeffitsiyenti. Paxta uchun 
k
= 0,60 - 0,70.
d

-jami havodagi namlikning yetishmasligi, mb; 
E
- oylik suv iste’moli, mm. 
3.5 Qishloq xo’jalik ekinlarini gidromodul rayonlashtirish 
Cug’oriladigan maydonning tuproqning mexanik tarkibi va sizot suvlari sathiga qarab gidromodul 
belgilanadi.
Gidromodul - yunoncha so’zdan olingan bo’lib, hydro-suv, modulus-o’lchayman, ya’ni “suv o’lchayman” 
degan ma’noni anglatadi. 
Gidromodul, bu 1 gektar ekin maydonini sug’orish uchun sarflanadigan suv miqdori hisoblanadi va l/s/ga 
belgilanadi.
Gidromodul sug’orish maydoniga beriladigan suv miqdori va hajmini o’lchab berish, suvning hisobini 
olib-borish uchun ishlatiladi. Gidromodul quyidagilarga bo’linadi: 
1. Sug’orish gidromoduli; 
2. Keltirilgan gidromodul. 
Quyida bularning barchasiga izoh berib o’tilgan. 
Sug’orish gidromoduli deb - 1 gektar sug’oriladigan maydonga 1 sekundda berilgan suv miqdoriga 
aytiladi.