Iii. T. Otaeoeb, m y m m h o b



Download 10,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/219
Sana22.02.2022
Hajmi10,39 Mb.
#83899
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   219
Bog'liq
43valeologiyaasoslaripdf

Такризчилар:
Д. А. АСАДОВ — Тошкент Врачлар малакасини ошириш инсти­
тута Сотликни саклашнн ташкил килиш ва бош- 
Кариш кафедрасининг мудири, тиббиёт фанла- 
ри доктори, профессор.
Э. Р.РОЗИЕВ. — Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Мгшлий 
университета психология кафедраси мудири, 
психология фанлари доктори, профессор.
Э. А. ТУРСУНОВ — Тошкент тиббиёт педиатрия института ана­
томия ва гистология кафедраси профессори. 
Э. 3. ЗАРИПОВ — ТВПККТМОИ биология фанлари номзоди, 
доцент.
Мазкур кулланма Тошкент Тиббиёт Академияси Сомикни сак- 
лашни ташкил килиш кафедраси мудири, профессор А. Бобожонов 
тахрири остида нашрга тайёрланди.
© Ш . Т. Отабосв, \ . М уминов,
Э. Н. Сатгоров. Ш . Т. Холи ко ва
© « М О Э М Ш » н а ш р и с т и , 
IS B N 9 7 8 -9 9 4 3 -3 5 3 -0 4 - 6
2008 й.


К И Р И Ш
«Одамзоднинг со миги куп жиуатдан авва- 
ламбор унинг узига боулиц. Бунине учун у уз 
\аётини он;илона йулга к;уйиши, %ар н;андай 
касалликнинг олдини олиш учун 
с о у л о м
%аёт 
тарзи ва турмуш маданияти талабларига 
амал к;и,шб яшаши лозим».
И. А. Каримов
Республикамиз муста килли гига 17 йил тулди. Бу тари- 
\ан жуда оз вакд, ам м о давлатим из том онидан баж арилаёт- 
ган ва амалга ош ирилаётган иш лар кулами асрларга тенг 
чесак, муболага булмайди. Ш уни эъти роф этиш зарурки
П резидеитим из ташаббуси билан халк хуж алигининг \ам м а
с о \ал ар и д а кузга таш ланадиган иш лар ки ли н м окда, яъни 
\ам м а с о \ад а и сло\от. Бихпар табобат вакиллари булгани- 
миз туф айли, тиббиёт сохдсидаги и сл о \о тлар ту ф и си д а суз 
ю ритм окчим из. П резидент И . К ари м ов таш аббуси билан 
а^оли салом атлигини яхш илаш , мустахкамлаш , и н сон н и н г 
хдётдаги ф аол ум рини узай ти ри ш , касалли кларн и кам ай- 
ти р и ш га \а м д а касал л и к л ар кели б ч и к и ш и н и н г о лд и н и
олиш га, 
с о р л о м
турмуш тарзини ш акллантириш га кдратил- 
ган к,атор истик,болли чора ва тадбирлар белгиланди, улар 
боек,ичма-боск,ич амалга ош ирилмокда.
К ейинги даврда, 
с о р л и к н и
сакдаш н и и с л о \о т кил и ш га 
каратилган кдтор конунлар, карорлар ва ф арм ойиш лар кабул 
килинди. Ж ум ладан, 1993 йил март ой и да кабул килинган 
У збекистан Республикаси П резиденти том онидан 
« С
о р л о м
авлод учун» 
халкаро ж ам гар м аси н и н г таш ки л эти ли ш и
\а м д а бу сохадаги 
та ш а б б у с к о р л и к н и р агб атл ан ти р и ш
максадида 
« С
о р л о м
авлод учун» ор д ен и н и н г таъсис этили-
3


ш и, 1992 йил декабрь ойида чиккан У збекистан Республи- 
касининг «Табиатни м у\оф аза к,илиш туф исида»ги конун, 
1995 йил 29 августда кабул килинган У збекистан Респуб- 
л и к аси н и н г «Ф укаролар 
с о р л и г и н и
сакпаш
туррисида»ги 
конун, 1998 йил ноябрь ойида кабул килинган «Республи- 
када 
с о р л и к н и
сакдаш тизим ини ислох, кили ш н и н г Д авлат 
дастури туф исида»ги президент ф арм они.
Ю коридаги президент ф арм онлари ва давлат кужжатла- 
ри ф укар олард а 
с о р л о м
турмуш тар зи н и ш акл л ан ти ри ш
\ам д а давлат идоралари, корхоналар, муассасалар, таш ки - 
лотлар, бирлаш м аларнинг, ф укароларнинг 
с о р л и г и н и
сак- 
лаш борасидаги ф ао л и яти н и КУКУКИЙ ж и \а тд ан тартибга 
солиш кузда тутилган.
Ю корида таъкидлаб утилганидек, исло\отлардан кузда 
тутилган максадлар орасида энг м у\и м и — бирламчи про­
ф илактика чора-тадбирларини кучайтириш , а \о л и уртаси- 
да 
с о р л о м
турмуш тарзини ш акллантириш дан иборат.
Д авлатим из том онидан а \о л и н и соглом лаш тириш б о ­
расидаги к°нуний кужжатларни аматга ош ириш — \а м м а - 
м изнинг вазифамиз. Сабаб: ж исм оний муста^кам, рух,ан те- 
тик, маънавий 
с о р л о м
халкни синдириб булмайди. Бундай 
сифатларга эса 
с о р л о м
турмуш тарзида яш аган 
в а
унинг та- 
лабларига эътикод килган киш иларгина кодир буладилар.
Л екин давлат томонидан 
с о р л о м
турмуш тарзи масала- 
ларига канчалик катта эътибор берилм асин, агарда биз уз 
саломатлигимизга нисбатан булган дунёкараш им изни узгар- 
тирмас эканм и з, саломатлик масаласида \е ч качон уз мак- 
садим изга эриш а олм айм из. 
С
о р л и к н и
саклаш максадида 
\ам м а давлат идоралари, жамиятимиздаги кар бир фукаро 
уз интилиш ларини бирлаш тириб, мавжуд им кониятларини 
ишга солиб, фаол каракат килмас экан , миллатим из сало- 
матлигини м уста\кам лаш ва унинг узок умр куриш даво- 
м ийлигини ош ириш кийин булади.
Бугунги \а ё т и м и з н и н г куш им ча м уам м олари д ан ян а 
б и р и , 
н о с о р л о м
турм уш т а р зи н и н г жуда тез ф у р сатлар
б и л ан р и в о ж л а н и ш и , зар арли о д а тл а р н и т а б о р а аколи
4


уртасида таркдлаётганиди р. Э ъти б о ри н ги зн и ш унга жалб 
цилм окдим изки, XX асрн и н г охирларида Ж а \о н
с о р л и к н и
сакдаш та ш к и л о ти н и н г далилларида келтирилиш ича, ки- 
ш илар 
с о р л и г и н и н г
50—52 ф ои зи турмуш тарзига, 20 ф о и - 
зи ирсий омилларга ва 19—20 фоизи атроф -му\итга боглик, 
булиб, атиги 
8 — 10 
фоизи тиббий хизматнинг даражасига 
6
o f
-
л и к

экани хасида ran боради. Илмий хулосалардан маълум 
булдики, кейинги вакдларда 
с о р л и к н и
сакдаш ни, даволовчи 
табобатдан кура, куп рок, касалликнинг оддини олувчи табо- 
батга йуналтиришга кддам куйиш лозимлиги эътироф этилди.
Ю кдрида зикр к,илинганлардан келиб чик,к,ан \о л д а турт 
йуналиш ни хисобга олиб, яъни 
с о р л о м
турмуш тарзига, ат- 
роф -м ухитнинг экологик нокулайликларига, ирсият ва про- 
ф и л а к т и к та б о б а т н и н г за р у р и я ти га эъ ти б о р н и кд рати б , 
кулингиздаги кулланмани яратдик. Кулланмада 
с о р л о м
тур­
муш тарзини яратиш да психологик ёндош иш ларни ал о \и д а 
бобда бердик. Б изнинг ф и кри м и зча, 
с о р л о м
и н с о н н и н г
c o f
-
лигини сакдаш , уни касалликлардан м у\оф аза к,илиш учун 
салом атликнинг назарий ва амалий том онларини изчиллик 
билан илмий урганиш салом атликка таъсир этувчи ом и л- 
ларни билиш оркали, организм ни касал чак,ирувчи о м и л ­
ларга кдрши куйиш хамда ор ган и зм н и н г касалликка кдр- 
ши т>'риш ж араёнини кучайтириш йули билан уни асраш
м умкинлигини билмок, зарур булади.
С а л о м атл и к н и урганувчи ф ан бу «В алеология» 
ф а - 
нидир. Бу атам ан и 1982 йилда И. И. Брехман ф ан га ки - 
ритган. «В алеология» л о ти н ч а суз булиб, «Valeo» — 
c o f
-
л о м л и к , 
с о р л о м
булмок,, деган м аъ н он и би лди рад и . Д е ­
мак валеология 
с о р л о м
и н с о н н и н г
с о р л о м л и к
\о л а т и н и
урганади. Валеология интеграти в ф ан си ф ати да ги ги ен а, 
эп и д ем и о л о ги я, норм ал ф и зи о л о ги я , тиббий п си хологи я, 
педагогика, эти к а, экол о ги я ва б о ш ка иж тим оий ф ан л а р
билан узвий б о гланган холда, у л ар н и н г, услублари курсат- 
кич ва д али л л ари д ан , и н со н л ар н и со глом лаш ти ри ш мак,- 
садида ф о й д а л а н а д и . Бу ури н да хар би р п едагог и н со н
ру хи яти н и н г б и л и м д он и булиши керак. Ш ундагина 
с о р л о м
5


турмуш тарзини ш акллантириш да и н со н н и н г согликка нис- 
батан д у н ёх ар аш и н и узгартириш м ум ки н . У н и н г 
с о р л о м
умри давом ийлигини таъминлаш мумкин.
Валеологияни — 
с о р л о м
турмуш тарзини амалга ош и - 
риш да, яна бир масалага эътиборин гизни жалб хилмохчи- 
миз, бу хам булса, 
с о р л о м
турмуш тарзини ш акллантириш ­
да психологик-рухий тай ёргарчиликнинг а\ам и яти . Б изнинг 
ф икрим изча, \а р бир инсон 
с о р л о м
турмуш тарзи талабла- 
ри асосида яш аш га ури н и ш и д а, ундаги х о \и ш н и ривож - 
лантириш учун уша талаб хилинадиган к,оида ва м асла\ат- 
л арн и баж ариш учун п си хологи к нукдаи назардан тайёр 
булмори зарур. А слини олганда инсондаги р у \и ят — психо­
л огик холат бу инсон н и н г онгли ф аоли яти н и н г махсули си- 
ф атида намоён булади. Д ем ак, 
с о р л о м
турмуш тарзи таъли- 
мотини узгартириш бу масалага и н сон н и н г онгли ёндаш и- 
ш и. хатти-харакатларини онгли равиш да таргибга солиш
ва кузланган махсадга эр и ш и ш и , буни амалга ош ириш да 
учрайдиган тусикдарни (шубха, куркинч, иш ончсизлик ка- 
биларни) иродага таяниб енгиш катта ахамият касб этади. 
С
о р л о м
турмуш тар зи н и ш акл л ан ти ри ш д а рухи й -хи сси й
холатни онгли тарзда амалга ош ириш асосий масала булиб 
к,олали. Чунки онг — бу ки ш и н и н г моддий дунё, ижтимо- 
ий хаёт ва унинг конуниятларини у3 имкониятлари даража- 
сида англаш хамда вохеа-ходиса ёки хаётий муаммоларни 
ижобий хал килиш хобилияти ва жараёнидир.
Ш унинг учун хам инсондаги сорликка булган хи зи хи - 
ш и н и ш а к л л ан ти р и ш учун у н и н г рухи яти н и кутарувчи 
холатларни яратиш , ж умладан, инсон психологиясига таъ- 
сир этиш йули билан инсон 
с о р л и г и н и
асраш , узох умр 
куриш , 
р о я с и н и
инсон онгига си н гд и р и ш катта ахам ият 
касб этади.
Хурматли китобхон! Эътиборингизга тахаим хилинаёт- 
ган «Вачеология асослари» номли хулланмани ёзиш да э к о ­
л о ги я, валеология, психология, геронтология, гигиена ва 
бош ха ф ан л ар н и н г хозирги вахтдаги дапиллари, ютухла- 
рига таяндик.
6


И нсон ум рини узайтириш мак,садида ун и н г эко л оги к 
нокулай таъ сирларидан, зарарли одатлардан, р у \и й б е^а- 
рорлик \олати дан асраш йули билан, соглом турмуш тарзи- 
ни ш акллантириш даги асосий элем ентларни киш илар онг- 
ига сингдириш , кундалик \аёти да ф ойдаланиш катта а \а м и я т 
касб этади. Китобни яратиш да Республикам из ра^барияти 
том о н и д ан иш лаб ч икилаётган к,онунлар, ф ар м о й и ш л ар , 
кдрор ва н о р м ати в \у ж ж атл ар га \а м д а у зи м и зн и н г узок, 
йиллик \аё т и й таж рибалари м изга асосл ан д и к ва таяндик. 
У йлайм изки, ушбу китоб \о зи р ги кун н и н г долзарб муам- 
моларини оз булса-да, \а л этиш га ёрдами тегади.
Кулланма туф и си д а уз ф и кр ва м уло\азаларини бил- 
дирган укувчи ва китобхонларга уз м иннатдорчилигим изни 
билдирамиз. Бу фикр-мулох,азалар кулланма сиф атини ян а- 
да яхш илаш га хизмат кдлади, деб уйлаймиз.



Download 10,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   219




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish