Ikki qanotlilar turkumi

O’TILGAN MAVZUNI TAKRORLASH

Savollar: (1-shakl)

1. 
   Asalarilar oilasi qanday arilardan iborat?
   
2. 
   Ishchi arilar qanday vazifani bajaradi?
   
3. 
   Nektar qanday qilib asalga aylanadi?
   
4. 
   “Asalarilar tili” nima?
   
5. 
   “G’ujlanish” nima?
   
6. 
   Asalarilar tabiatda qanday ahamiyatga ega?
   
7. 
   Asalarilar qaysi ranglarni yaxshigina ko’ra oladi?
   
8. 
   Asalarining tabiatdagi ahamiyati qanday?
   
9. 
   Asalarilarning mo’l hosil olishdagi roli nimadanligini izohlang.
   
10. 
    Asalarilarning og’iz organlari qanday tipda?
    

Rasm qismlarini to’g’ri ko’rsating (2-shakl).

1-……………..2-…………….3………….4…………5…………..6…………

7……………8……………..9…………10………….11…………….12………….13…………..14……………………15……………16……………

Jadvalni to’ldiring(3-shakl).

№	Asalari oilasi tarkibi	Vazifasi	Tuzilishi	O’xshashlik va farqlari
1
2
3

YANGI MAVZU BAYONI:

Uy pashshasi — juda harakatchan hasharot. Tanasi mayda tukchalar bilan qoplangan (52-rasm). Pastki labining uchi qalinlashib, yostiqchasimon yalovchi xartumcha hosil qiladi. Pashsha oziq-ovqat mahsulotlarini xartumchasi bilan yalab oziqlanadi. Oziq ta’mini oldingi oyoqlari panjasida joylashgan tukchalar yordamida sezadi.

Pashshaning qurti axlatlar, hojatxonalar va hayvonlar go‘ngida rivojlanadi. Qurtning boshi va oyog‘i bo‘lmaydi, tanasi sirtidagi kichik bo‘rtmachalar yordamida harakat qiladi. Qurtlar tez o‘sadi; quruq tuproqqa chiqib g‘umbakka aylanadi. Pashsha juda serpusht bo‘ladi; har 2—4 kunda 100—150 tadan tuxum qo‘yadi. Bir mavsumda pashshaning 8—10 avlodi rivojlanadi. Bitta urg‘ochi pashshaning avlodi bir mavsumda 5 000 000 000 ga yetishi mumkin. Pashshalar ichburug‘, qorin tifi, vabo, sil, bo‘g‘ma kabi kasalliklarning mikroblarini hamda gijjalarning tuxumlarini tarqatadi. Ular axlatxona va boshqa iflos joylardan mikroblarni oyog‘i va tanasida ilakishtirib olib, oziq-ovqat mahsulotlariga yuqtiradi.

Pashsha tez ko‘payib ketmasligi uchun uy-joylar atrofini doimo toza saqlash va har xil chiqindilarni o‘z vaqtida yo‘qotib turish zarur. Xonadonlarda ular yelimli qog‘ozlar va har xil zaharli mod­dalar sepib yo‘qotiladi.

Ikki qanotlilarning xilma-xilligi. Ikki qanotlilardan bir qancha turlari odam va hayvonlarda parazitlik qiladi. Chivinlarning urg‘ochisi odam va hayvonlar qonini so‘radi. Erkak chivinlar o‘simlik shirasi bilan oziqlanadi. Chivinlarning qurtlari hovuz va ko‘lmak suvlarda rivojlanadi. Chivinlar qon so‘rib, odam va hayvonlarni bezovta qilish bilan birga bezgak kasalligini tarqatadi. Bahor va yoz mavsumida chivinlarning bir necha avlodi rivojlanadi. Turarjoylarning yerto‘lalarida ular qishda ham rivojlanishi mumkin.

Iskabtoparlar — chivinlarga o‘xshash mayda hasharotlar. Ular cho‘llardagi kemiruvchilar inida ko‘p uchraydi. Hayvonlar va odam qonini so‘radi. Odamga teri leyshmaniozi (yomon yara) kasalligi qo‘zg‘atuvchisini tarqatadi. Bu kasallik janubiy viloyatlarda uchraydi.

So‘na va bo‘kalarning tashqi ko‘rinishi pashshalarga o‘xshash (53- rasm). So‘nalar hayvonlar terisini jag‘lari yordamida teshib, qonini so‘radi. Ular cho‘l mintaqalarida juda ko‘p uchraydi; issiq yoz

53-rasm. Har xil ikki qanotlilar:

1 — qoramol so‘nasi; 2 — bo‘ka; 3 — yashil go‘sht pashshasi; 4 — kulrang o‘laksa pashsha

mavsumida uy hayvonlariga tinchlik bermaydi. Bo‘kalarning qurt- lari qoramollar terisi ostida, otlar oshqozoni va qo‘ylarning burun bo‘shlig‘ida parazitlik qilib, ularning mahsuldorligini kamaytiradi.

YANGI MAVZUNI TOPSHIRIQLAR ORQALI MUSTAHKAMLASH:

1-shakl.

1. 
   Uy pashshasi qanday tuzilgan?
   
2. 
   Pashshaning qurtlari qanday rivojlanadi?
   
3. 
   Chivinlar qanday zarar yetkazadi?
   
4. 
   Iskabtoparlar qanday zarar yetkazadi?
   
5. 
   So‘nalarning zarari nimadan iborat?
   
6. 
   Bo‘kalar qanday ziyon keltiradi?
   

2-shakl.

1. 
   Uy chivini qurtining:
   

1. 
   boshi va oyoqlari rivojlanmagan;
   
2. 
   og‘iz organlari so‘ruvchi; d) qorin oyoqlari kalta.
   

2. 
   So‘na issiq yoz mavsumida:
   

1. 
   kam uchraydi;
   
2. 
   kechqurunlari uchadi;
   

d) hayvonlarga tinchlik bermaydi.

3-shakl.

1. 
   Hasharotlar va ularning ahamiyatini juftlab ko‘rsating.
   

1. 
   uy pashshasi; 1) terini teshib, qon so‘radi;
   
2. 
   bo‘ka; 2) leyshmaniyani tarqatadi;
   

4. 
   so‘na; 3) bezgak yuqtiradi;
   
5. 
   iskabtoparlar; 4) ichburug‘ mikrobini yuqtiradi;
   
6. 
   chivin. 5) burun bo‘shlig‘ida parazitlik qiladi.
   

4-shakl.

Jumboqni yeching. Pashshalar axlatxonalarni yaxshi ko‘rishsa-da, ozodalikka rioya qiladigan jonivorlar hisoblanadi. Axlat yalab, qorin to‘yg‘azgan pashsha iliq va yorug‘ joyga o‘rnashib olib, oldingi oyoqlari panjalarini obdon yalab tozalaydi. Pashshalar nima sababdan bunday qilishadi?

Darsni yakunlash.

Baholash.

Uyga vazifa: mavzuni izchil va mazmunli o’qib o’rganish, turkum vakillarining rasmini chizish.