İlimiy mashqala. Mashqalalı jag`day temasi boyinsha islengen. ÓZbetinshe jumisi

Ájiniyaz atindaģi Nókis mámleketlik pedagogika instituti
Magistratura bólimi “ Mektepke shekemgi tálim ”
1-kurs magistranti
Jarimbetova Lizanin’

“Ilimiy izertlew metodologiyasi ” páni

İlimiy mashqala. Mashqalalı jag`day..

temasi boyinsha islengen.

ÓZBETINSHE JUMISI

Qabillag’an: Z.Esnazarova

Tapsirdi: L. Jarimbetova


4- tema: İlimiy mashqala. Mashqalalı jag`day..
Joba:
1. Mashqala dóretiwshiliktiń tiykarǵı hárkeilendiriw kúshi sıpatındı.
2.Mashqala hám mashqalalı jaǵday túsinigi.
3 Ilimiy mashqalalardıń tábiyatı hám olardıń payda bolıwı.
4. Ilimiy izertlewde temanı tańlaw.

Mashqala hám ilimiy izertlew muwapıqlıǵı. Mashqala ilimiy izertlewdiń aktuallıǵına tayanadi. Óz gezeginde mashqala ilimiy, ilimiy-stilistik, ilimiy-metodologik tárepten izertlew etiletuǵın máseleden ibarat bolıwı da múmkin. Ilimiy izertlewde mashqala sonday processki, ol tema aktuallıǵı hám jumısshı gipoteza tiykarında ańlatpalanadı hám tap aqırǵı sheshimge etip barmaguncha ol haqqında tolıq bilimge iye bola almaymız, biraq sonı bilgenimizdey, ol ilim rawajlanıwı hám jámiyet talabı menen payda boladı. Sonday eken, ilimiy mashqala sebepsiz payda bolmaydı, olar mudami ámeldegi ilimiy potencial hám ilimiy islenbeler tiykarında payda boladı hám de olar úzliksiz túrde rawajlanıwlasıp, rawajlanıp baradı.

Ulıwma alǵanda, mashqalalardi tabıw, qoyıw hám olardı tarqatıp alıw, sonıń menen birge, jańaların qáliplestiriw dóretiwshilik oylawdıń barlıq formalarına xarakterli bolıp tabıladı. Dóretiwshilik oylawdıń usı qásiyetleri ilimiy, kórkem miynet menen birge, ilimiy-texnikalıq miynet hám b. larga da tiyisli bolıp tabıladı. Mashqala pándegi óz-ózinen rawajlanıwdıń barıwı hám texnologiyalardı jetilistiriw mútajlikleri hám de social rawajlanıwdıń tásirinde bolıp turatuǵın kórkem óner evolyusiyasi tárepinen keltirip shıǵarılıwı múmkin1.
J. A. Romanenko “Ilimiy mashqala túsinigin aytıwda konseptual krizis júzege kelgen. Bul házirde usı másele maydanınan ketip atırǵan tartıslarda óz hákisin tabıp atır”2. SHuning ushın da búgingi ilimiy izertlew processinde mashqalanı tuwrı qoyıw hám oǵan uyqas izertlew maqsetin anıqlaw zárúrli basqısh esaplanadı. Mashqala qoyılıwında ámeldegi bilimler tiykarında maqsetke erise almaslik haqqındaǵı bilimge iye bolıp, oǵan ilgeri bilimler tiykarında tupten jańasha jantasıw, yaǵnıy jańa nizamlıqtı ashıw múmkinshiligi menen baylanıslı jumısshı boljawdı tuwrı ańlatpalay alıw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Ádetde, bul jańa bilim ámelde jámiyetke zárúr ekenligi shama menen oylainadi.
Mashqala qoyılıwında tómendegi basqıshlarǵa itibar beriw kerek: a) mashqalanı izlew; b) jeke mashqalanı qoyıw (mashqala sheshimine erisiw ushın maqsetler izbe-izligin ańlatıw ); v) mashqalanıń sheshimin tabıw.
Ekenin aytıw kerek, filosofiyanıń tarmaqları kóp hám tuwrısıda, olarǵa uyqas máseleler de etarli. Ilimiy izertlewlerde mashqalanı izlew hám tańlawda tómendegilerge itibar beriw kerek:
ilimiy izertlew processinde qoyılǵan mashqalanı echmasdan, belgilengen jóneliste dóretiwshilik metodtı, dóretiwshilik metodologiyasi, texnologiyası hám texnikasın jetilistiriw múmkinligi isenim;
-joybarlastırılǵan izertlew pán rawajlanıwına qanday jańa ashılıw yamasa oylap tabıw nátiyjesin beriwin anıqlaw ;
-joybarlastırılǵan izertlew nátiyjeleri ámeliy áhmiyetliligi menen ilgeri islenbelerden qanday parıq etiwin anıqlaw sıyaqlılar usılar gápinen bolıp tabıladı.


Esse
Ilimiy izertlewde mashqalanı tuwrı hám anıq qoyıw, izertlew maqseti hám wazıypaların tuwrı anıqlaw, izertlew kólemin belgilew hám olar tiykarında izertlew dáregin anıqlaw ilimiy izertlew procesiniń eń zárúrli basqıshları bolıp tabıladı. Bunda, ásirese bas mashqalanı tolıq ańlatıwǵa múmkinshilik jaratıwshı jeke máseleler hám olar izbe-izligi, ulıwma baylanıslılıǵı zárúrli áhmiyetke iye boladı.
Ilimiy izertlew iskerliginde tómendegi basqıshlardı, yaǵnıy jeke máseleler hám olar sheshimleriniń bas mashqala sheshimin tabıw daǵı basqıshların atap kórsetiw maqsetke muwapıq :
-ilimiy-izertlew iskerlikte mashqalanı qoyıw ushın sol tarawdaǵı ilim, tálim-tárbiya, texnika -texnologiyalardıń jetiskenliklerin izertlewshi jetilisken ózlestirgen bo'lmog'i kerek, keri jaǵdayda echilgan mashqalanıń hám hátte odan da dárejesi tómenlew mashqalanıń sheshimin tabıwǵa artıqsha waqıt sarp etiw etiliwi múmkin;
ilimiy-izertlew iskerlikte belgisizlerdi sheklew de gúzetiledi: ilimiy-dóretiwshilik iskerlikte izertlew dáregin ańlatiwshı kórsetkishler tábiyaatın úyreniw hám túpkiliklilerin alıp qalıw, ekinshi dárejelilerin tastap jiberiw kerek;
-ilimiy-izertlew iskerliktegi belgisizlerdi anıqlaw hám ózgeris tarawların biliw zárúrli;
-ilimiy jumısda mashqala sheshiminiń anıq shártlerin belgilep alıw hám sonıń menen birge mashqala túri de tiykarlanadı ;
-ilimiy jumısda pútkil izertlewdiń ulıwma metodologiyasini tiykarlash, ólshem hám bahalaw kriteryaların anıqlaw múmkin;
ilimiy-izertlew iskerlikte izertlew sheshiminiń variantlarınıń ámeldegi sheshimlerden jańalıǵı hám de perspektivalı ekenligin tiykarlash kerek boladı.
Dóretiwshilik processtiń sońǵı basqıshı insannıń hal atırǵan mashqalanı tarqatıp alıwǵa qaratılǵan barlıq sırtqı hám ishki umtılısların sáwlelengenlestiredi.