In vivo” va “In vitro” nimani ifodalaydi? Javob

Nazorat uchun savol va topshiriqlar

1. 
   “In vivo” va “In vitro” nimani ifodalaydi?
   

Javob: In vivo – tirik organizmda degan ma’noni bildiradi. In vivo – o’rganilayotgan tirik jonivorlarga to’g’ridan to’g’ri yuborish orqali birikmalarning faolligi aniqlanadi.

In vitro - probirkada, shishada degan ma’nolarni bildiradi. In vitro – o’rganilayotgan jonivor to’qimalarida farmakologik izlanishlar olib borishdir.

2. 
   Birikmalarning biologik faolligini nazatiy baholash usullari nima uchun “In silico” deb atalgan?
   

Javob: Bugungi kunda biologik faollikka ega bo’lishi mumkin bo’lgan (lider) birikmalarni aniqlashning juda ko’p usullari bo’lib, ularning hammasi In Silico (kremniyda, ya’ni kompyuterda degan ma’noni bildiradi. Sababi, kremniy yarimo’tkazgichlari qurilmalarning asosiy qismidir) nomi bilan nomlanmoqda. Bu nom farmakologik izlanishlardagi In Vivo va In Vitro nomlariga o’xshatma sifatida tanlangan Biologik faollikni ko’rsatuvchi parametr sifatida IC50 (inhibitory concentration), EC50 (effective concentration) yoki ED50(effective dose) olinishi mumkin.

3. 
   Deskriptorlar nima?
   

Javob: Deskriptor – organik birikmalar tuzilishining o’ziga xos hususiyatini ifodalovchi parameter. Birikma tuzilish formulasi asosida hisoblanadigan xar qanday son deskriptor bo’lishi mumkin. Masalan, molekulyar massa, atom zaryadlari, dipol moment va boshqalar.

4. 
   Elektron tuzilish deskriptorlariga qaysi kvant-kimyoviy parametrlar kiradi?
   

Javob: Molekula yoki atomlarning bog’lanishlari va molekulyar bo’laklarning electron tomonlarini tasvirlash uchun ishlatiladi. Elektron parametrlar Dipol moment, HOMO, LUMO energy.

5. 
   Korrelyatsiya koeffitsienti nima va u qanday aniqlanadi?
   

Javob: Model tuzish uchun maxsus BuildQsar programmasidan foydalanamiz (-rasm). BuildQsar programmasida o’rganilayotgan 30-ta birikmaning biologik faollik kattaligi (Log1/IC) Y[1] deb, deskriptorlar X[1] …X[n] belgilanadi. Programmaga korrelyasi koeffisienti R² ≥ 0.7 bo’lgan, 1-7 deskriptordan tarkib topgan modellarni top deb komanda berish mumkin.

Topiladigan modeldagi deskriptorlar soni o’rganilayotgan birikmalar soniga ko’ra ma’lum bir chegaraga ega. Topiladigan modeldagi maksimal deskriptorlar sonini (DS) birikmalar sonini (BS) 5-ga bo’lish orqali topiladi: DS=BS/5. Demak, qaralayotgan 30-ta birikma uchun tanlanadigan modelda deskriptorlar soni 6-tadan oshmasligi kerak (Y = X1+X2+X3+X4+X5+X6). Bitta, ikkita, uchta, to’rtta, beshta va oltita deskriptorli modellar ichidan korrelyasiya koeffisienti (R²) eng yuqori bo’lganlari tanlab olinadi. Olingan modellar, test guruhidagi birikmalar uchun hisoblangan deskriptorlarni ushbu modelga qo’yib bashorat qilingan biologik faollik kattaligi aniqlanadi. Test guruhi birikmalari uchun tajribadan ma’lum bo’lgan BF kattaligi va bashorat qilingan BF kattaligi orasidagi miqdoriy bog’liqlik (R²_test) aniqlanadi. Ushbu qiymat R²_test ≥ 0.7 bo’lsa topilgan model ishonchi model sanaladi.

6. 
   To’yingan uglevodorodlarning (metan-oktan) molekulyar massasi (Y) va C atomi soni (X) miqdoriy bog’liqligini ifodalovchi matematik model (funktsiya) tuzing.
   

Javob: Matematik model tizimni matematik izohlash uchun ishlatiluvchi abstract model bo’lib, ma’lum bir hodisa va jarayonni matematik formula va bog’lanishlar orqali tushuntirib beradi.