Интеллект ва тафаккурнинг спорт фаолиятидаги ўрни

3.1. Intellekt va tafakkurning sport faoliyatidagi o‘rnini o‘rganish usullari .
Sportchini tafakkuri o‘rganish usuli..
Mashg‘ulotni vazifalari:
1.Sportchini tafakkuri xaqida umumiy bilimlarni o‘zlashtirish va uning har xil sport turlarida ahamiyatini konkretlashtirish.
2. Sportchilarni tez va aniq fikr yuritish ilmiy tekshirish metodlari va undan olgan natijalar bilan tanishtirib chiqish.
Mashg‘ulotning rejasi:
1. O‘quvchilarni mavzu bo‘yicha bilimlarni tekshirish.
2. Tajribalar o‘tkazish.
3.Ilmiy natijalarni ishlab chiqarish.
4. Xulosalar chiqarish va uy vazifasini berish.
Mashg‘ulotni o‘tkazish: o‘quvchilar quyidagi savollarga javob beradilar:
1. Sporchini taktik jixatdan tayyorlanishnig psixologik asoslari.
2. Sport taktikasi haqida tushuncha.
3. Musobahaga taxminiy taktik reja tuzishda tafakkurning xusussiyatlari.
4. Musobaha sharoitida taktik reja amalga oshirish.
5. Taktik masalalarni yechishda sporchini tafakkurini xususiyatlari.
Tajribani o‘tkazish:
Tajriba 1. Maxsus masalalarni yechish orqali fikr yuritish operatsiyasini tezligini va aniqligini o‘lchash.
Vazifa:
1. Fikr yuritish operatsiyalarni tezligi va aniqligini o‘lchash, yurishlar soni va masalani yechish vahtini anihlash har bir misol uchun va umumiy misollar uchun.
2. O‘rtacha natijalarni olingan natijalarga solishtirish.
Tajribani o‘tkazish uchun o‘quvchilarni 3 ta dan eksperemental guruxlarga bo‘lib chiqiladi. Tajribada A.V. Pushkin metodikasi qo‘llanadi. U shundan iborat: har bir tekshiriluvchiga 6x4sm korobkalar berib chiqiladi. Bu korobka besh kvadratga bo‘linadi a,b, v, g, d

a	b	v
g	d

Bundan tashqari 3 kvadrat fishkalar tayyorlanib qo‘yiladi 1.2.3

1

2

3

Fishkalarni korobkani ichiga har xil ketma ketlikda qo‘yiladi. Tekshiruvchini vazifasi fishkalar orqali ularni 1.2.3. ketma ketligida qo‘yish. Eksperementator tajriba jarayonida vaqtni va fishkalar bilan yurishlar sonini belgilaydi.
Tekshirirulichini quyidagi 6 ta masalani yechishga tavsiya qilinadi:
2a 1b 3v yurishlar soni -4
2a 1b 3d 7
3a 2v 1d 8
3a 1b 2v 8
2a 3b 1v 10
3a 2b 1v 10
Tajriba boshlashdan oldin tekshiriluvchiga ishlab chiqish uchun quyidagi variant tavsiya qilinadi: 2a, 3b,1d. Bu masalani natijasi xisoblab chiqishda inobatga olinmaydi.
Tekshiriluvchiga instruksiya: sizning vazifangiz iloji boricha tezroq va iloji boricha kamroq yurish orqali fishkalarni 1.2.3. holatga keltirish.
Natijalar qo‘yidagi protokolga yoziladi:

№	masalalarni mazmuni	yurishlar soni	masala yechish vaqti
1	2a 1b 3v	4
2	2a 1b 3d	9
3	3a 2v 1d	5
4	3a 1b 2v	2
5	2a 3b 1v	8
6	3a 2b 1v	3

Ilmiy natijalarni ishlab chiqish. O‘quvchilar umumiy yurishlar sonini va masala yechish vaqtini o‘rtacha xisobini aniqlab chiqishadi. Bundan keyin ular bu natijalarni doskada qo‘yidagi jadvalda berilgan o‘rtacha natijalar bilan solishtirib chiqadilar.

Test qo‘rsatkichlari	s/i, yakkama yakka olishuv, sprin velosportda	boshqa sport turlari
Yurishlar soni	9,22	10,46
Masala yechish vaqti	6,18	8,69

Solishtirish natijasida o‘quvchilar yozma ravishda xulosalar chiqaradi. Bundan keyin har bir tekshiruvchini umumiy natijalari qo‘yidagi jadvalga yozilib, gurux uchun umumiy natijalar ishlab chiqiladi va umumiy natijalar bilan solishtiriladi va xulosalar chiqariladi.

№	F.I.O	yurishlar soni	masala yechish vaqti
1	Karimova A	2a 1b 3v	11,46
2	AzizovX	2a 1b 3d	8,69
3	Akbarov.B	3a 2v 1d	7,46
4	Botirov.B	3a 1b 2v	8,69
5	Soliev.X	2a 3b 1v	10,46
6	Haydarov.H	3a 2b 1v	6,69
7	Toshmatov.A	2a 1b 3v	10,46
8	Mirzaev.M	2a 1b 3d	9,69
9	Mamajonov.Yu	3a 2v 1d	11,46
10	Yusupov.B	3a 1b 2v	9,69
11	Umarov.D	2a 3b 1v	9,46
12	Umarov.O	3a 2b 1v	8,69
13	Saloxiddinov M.	2a 1b 3v	9,46

Yodlab olingan harakatlar (ko‘nikmalar) belgilari.
(A.S.Puni bo‘yicha)

Fiziologik mexanizmi bo‘yicha	Anglab yetish xususiyati bo‘yicha	Harakatni bajarish xususiyati bo‘yicha
Birinchi va ikkinchi signalli sistemalar o‘zaro aloqalarida dinamik harakatlanishni tashkil etilishi Avtomatlashtirish	Ongni bajarish sharoiti va sifatiga qaratilganligi. Muskullar sezgisi, maxsuslashtirilgan idrok etish va nutq fikrlash jarayonlari asosida harakatlarini ongli ravishda nazorat qilish va boshqarish harakatni bajarish tayanch punktlariga va yakuniy urinishga diqqatni jamlash	Harakatning yaxlitligi. Ortiqcha muskullar kuchi va kerakmas harakatlarning yo‘qligi. Yengilligi. Tejamkorlik (kuch sarflash va ularning zamonaviyligi bo‘yicha). Harakatlari tuzlishining aniqligi va barqarorligi

Keltirilgan jadval unga kiritilgan belgilari to‘laligi nuqtai nazaridan albatta aniqlashtirish va to‘ldirishni talab etadi. Ammo undan harakatlanish amallariga o‘qitish amaliyotida samarali foydalanish mumkin. Sportda to‘siqlar, qiyinchiliklar va iroda kuchi sxemasi quyidagi ko‘rinishda berilishi mumkin:

Biodinamik qiyinchiliklari quyidagi turlarda bo‘ladi:

• 
  jismoniy,
  
• 
  texnik
  
• 
  taktik.
  

Jismoniy qiyinchiliklari sportchining kuch ishlatishini talab etuvchi jismoniy mashqni bajarishdagi harakatlari paytida yuzaga keladi. Kuchni sustlashtiruvchi qiyinchiliklar harakatni kerakli tezlikda, davomiylikda, jadal bajarishga to‘siqlik qiladi. Sustlashtiruvchi kuchlar tashqi kuchlar bo‘lishi mumkin – o‘z tanasi og‘irligi, qor yoki muzning ishqalanishi, suv yoki havoning qarshiligi, fizik jismlar qarshiliklari (kurashda raqibning qarshiligi).
Tormozlovchi kuchlar passiv ichki kuchlar ham – to‘qimalar qarshilik kuchlari tortilish ko‘rinishida tana qismlari inersiyasi, harakat organlaridagi ishqalanishlar. Jismoniy qiyinchiliklar kuchi, tezligi, chidamliligi, chaqqonligi va boshqa jismoniy sifatlari hamda sportchining holati xususiyatlari (bemorligi, jarohati va boshqalar) alohida namoyon bo‘lishiga qarab differensatsiyalashtiradi. Bunday qiyinchiliklar ichida misol uchun, shtangani ko‘tarishdagi, maksimal kuch ishlatish zarurligini, boksda hamma raundlar davomida yuqori surat va katta intensivlikni ta’minlab turish, velopoygada oyoq muskullarining uzoq vaqt davomida harakatlanishini, jigarni og‘rishini va shu kabilarni ko‘rsatadilar.