Ipoteka qimmatli qog’ozlar bozori mmt-87 hamidova barno, husnitdinova zilola, ro’ziyev umrzoq

Ipoteka qimmatli qog’ozlar bozori

MMT-87

HAMIDOVA BARNO, HUSNITDINOVA ZILOLA, RO’ZIYEV UMRZOQ,

AVAZBEKOV JAHONGIR

ipoteka Bu real aktiv bilan taʼminlangan uzoq muddatli kreditdir.

“Ipoteka – majburiyatlarni koʻchmas mulk bilan taʼminlashning bir usuli boʻlib, bunda agar garovga qoʻyuvchi oʻz majburiyatlarini bajarmasa, garovga oluvchi oʻz talablarini garovga qoʻyilgan koʻchmas mulk hisobidan qondirish huquqiga ega boʻladi”

Ipoteka va ipoteka kreditlash amaliyotini moliyaviy taʼminlash maqsadida tijorat banklari tomonidan ipoteka qimmatli qogʻozlari muomalaga chiqarilishi mumkin.

Ipoteka bozori rivojlanish jarayonida bir nechta muammolarga duch kelgan

Birinchidan

Dastlabki vaqtdarda ipoteka miqdori juda past boʻlgan.

Natijada koʻplab institutsional investorlar bunday kichik moliyaviy instrument ishlashni lozim topmagan.

Ikkinchidan

Ikkilamchi bozorda ipoteka savdolari bilan bogʻliq boʻlib, bunda savdolarning standartlashtirilmaganligi salbiy taʼsir koʻrsatgan. Unda qoplash davrining, foiz stavkalarining, bitim shartlarining turlichaligi amal qilishi ipoteka bozori kengayishiga toʻsqinlik qilgan.

Uchinchidan

ipoteka kreditlari xizmat koʻrsatish nuqtai nazaridan qimmatligi bilan ajralib turgan.

Ipoteka qimmatli qogʻozlari

Bu ipoteka amaliyotini moliyalashtirish maqsadida muomalaga chiqariladigan va uzoq muddatli ipoteka bilan taʼminlangan qimmatli qogʻozlardir. Bunda ipoteka qimmatli qogʻozlari orqali jalb qilingan mablagʻlar qayta moliyalashtirish natijasida ipoteka kreditlari taqdim etiladi.

Ipoteka qimmatli qogʻozlari tasnifi va tavsifi

Ipoteka qimmatli qogʻozlari ichida eng keng qoʻllaniladigan qimmatli qogʻoz turi bu ipoteka obligatsiyalaridir. Ipoteka obligatsiyalari muomalasi ipoteka kreditlari sekyuritizatsiyasi yuzaga kelishiga xizmat qiladi. Bunday amaliyot bozor iqtisodiyoti sharoitida quyidagilarga imkon beradi:

aholi va tashkilotlarning boʻsh pul mablagʻlarini moliya bozoriga jalb qilish va daromadlilikni taʼminlash;
uy-joy bozorini rivojlantirish asosida aholining uy-joyga talabini
samarali qanoatlantirish;
fond bozorida savdo qilinadigan moliyaviy instrumentlar turlarini
koʻpaytirish va hokozolar

IPOTEKA BOZORI MODELLARI VA QOʻLLANISH XUSUSIYATLARI

Ipoteka amaliyotining yuzaga kelishi Qadimgi Gretsiyada yerga egalik qilish va quldorlik bilan oʻzaro bogʻlanadi. Bunda qarzga yer olgan shaxs oʻz vaqtida qarzini qaytara olmagan holatda qullikka olingani manbalarda qayd etiladi. Qadimgi Rim, umuman Yevropada esa ipoteka amaliyoti oʻrta asrlardan boshlab qoʻllanilganligi taʼkidlanadi.

Ipoteka kreditlari boʻyicha qayta moliyalashtirish sxemasi Amerika qoʻshma shtatlarida 1930-yillardan boshlab keng qoʻllanila boshlangan. Aynan shu davrdan boshlab mamlakatda ipoteka kreditlash amaliyotini qoʻllabquvvatlash maqsadida ixtisoslashgan tashkilotlar, shu jumladan ipoteka agentliklari tashkil etiladi. AQSHda ipoteka kreditlari bozori rivojlangan ipoteka obligatsiyalari bozori asosida faoliyat yuritadi. Chunki ipoteka obligatsiyalari ipoteka kreditlashini amalga oshirishda banklarning qayta moliyalashtirishini taʼminlaydi.

IPOTEKA BOZORI MODELLARI VA QOʻLLANISH XUSUSIYATLARI

Bir bosqichli model

(yevropa modeli)

• Ipoteka bozori boʻyicha anʼanaviy model (bitta bosqichli, yevropa modeli) bankning taʼminlangan obligatsiya tipidagi qimmatli qogʻozlarni mustaqil chiqarishi va shu asosda garovga qoʻyilayotgan koʻchmas mulkni kreditga berishi bilan tavsiflanadi. Bu model nemis modeli deb ham ataladi.
• Mablagʻlar jalb qilish va kredit berish muddatlari oʻrtasida vaqtinchalik farq mavjudligi, bank uchun kredit va foiz riskining yuqoriligi kabilar mazkur modelning kamchiliklari hisoblanadi. Lekin bu model asosida ipoteka kreditlashni tashkil etish nisbatan jahon amaliyotida keng qoʻllaniladi.

Ikki bosqichli model

(amerika modeli)

• Ikki bosqichli model (amerika modeli) ipoteka bozorining berilgan ipoteka kreditlarini qayta moliyalashtirish koʻchmas mulk bilan taʼminlangan ikkilamchi qimmatli qogʻozlar bozori hisobiga amalga oshirilishi bilan tavsiflanadi. Bu modelning asosida risklarni taqsimlash gʻoyasi yotadi.
• Ipoteka krediti beruvchi bank uni sekʼyuritizatsiya oʻtkazish uchun tashkil etilgan maxsus tashkilotlar, yaʼni ipoteka agentlariga sotadi. Ipoteka agentlari oʻz navbatida ipoteka qimmatli qogʻozlari chiqaradilar va ularni bozorda sotadilar hamda bankni qayta moliyalashtiradi. Natijada ipoteka krediti bank balansidan chiqarilib, poteka balansiga kirim qilinadi. Kredit oʻtkazilgan vaqtdan boshlab bankda bu amaliyot boʻyicha hech qanday risk qolmaydi va yangi moliyalashtirishga ega boʻladi.

Ssuda-jamgʻarma modeli

• Ssuda-jamgʻarma modelida ipoteka kreditlarini qayta moliyalashtirish ipoteka qimmatli qogʻozlari hisobiga emas, balki aniq maqsadli yoʻnaltirilgan tartibda tashkil etiladigan oʻzaro yordam kassalari prinsipi boʻyicha kelgusi qarz oluvchilarning jamgʻarmalarini jalb qilish hisobiga amalga oshiriladi.

Mamlakatimizda ipoteka bozori amaldagi holati

Markaziy bank 2020 yil va 2021 yil I choragi uchun Ipoteka kreditlari tahlilini taqdim etdi.

Ipoteka kreditlari qoldig‘i 2018 yil 1 yanvar holatiga 9,7 trln. so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2021 yil 1 yanvar holatiga 3 barobarga ko‘payib, 28,3 trln. so‘mga yetdi. Shuningdek, ipoteka shartnomalari soni 121,7 ming donadan 238,4 ming donaga yetib, qariyb 2 barobarga oshgan.

E’tiboringiz uchun rahmat!!!