|
Franchayzingning asosiy turlari va qoidalari.
Franchayzing tizimi franchayzing bitimiga asoslanadi. Yirik firma bitimga asosan boshqa firma yoki ishbilarmonlarga xodimlarni tayyorlashda, dastgohlarni sozlashda, texnologiyani o‘zlashtirishda, tashkiliy masalalarda, reklamada, ta’minotda, mahsulot sotishda yordam ko‘rsatish majburiyatini o‘z zimmasiga oladi.Bu xizmatlar uchun kichik firma ularga vaqti-vaqti bilan to‘lovlar to‘lab turadi hamda o‘z kapitalining bir qismini investitsiya qiladi, marketing va menejment bo‘yicha xizmat ko‘rsatish majburiyatini o‘z zimmasiga oladi. Franchayzingning asosiy prinsiplari: franchayzingning “nou-xau”sini franchayzing kapitali bilan birlashtirish. Franchayz — litsenziya asosida biznes olib borish uchun ma’lum belgilangan miqdordagi badal.Franchayzing tizimi o‘zining afzallik tomoni va kamchiligiga ega. Franchayzing tizimning foydali tomoni quyidagilardan iborat: franchayzerning sotib olish uchun to‘lagan to‘lovi zaruriy kapitalni ta’minlaydi va kelajakdagi moliya bilan ta’minlash tashqi zayomlarsiz amalga oshiriladi, qandaydir yangilikni amaliyotda kichik tavakkalchilik bilan tekshirish imkonini beradi. Kamchiliklari quyidagilardan iborat: franchayzer o‘z daromadini ushbu tizim qatnashchilari bilan bo‘lishadi, bu esa boshqa firmalarga qaraganda daromadni pasaytiradi. Franchayzing-ni franchayzat (kichik firma) uchun foydali tomoni shundan iboratki, kichik shakldagi bizneslar tashkil etish uchun kam kapital harajat talab qiladi, bu esa erkin ishbilarmon bo‘lish uchun qo‘shimcha imkoniyat yaratadi.Haridorlar uchun keng ma’lum bo‘lgan firmani va uning mahsulotining nomi franchayzatga qo‘shimcha harajatlarsiz avval bunyod etilgan tovarning “imidj”ini va oldindan tekshirib ko‘rilgan shakllarini ishlatishga imkon yaratadi. Undan tashqari bosh firma kelajakda yangi kiritilayotgan texnik vositalar, texnologiyalar va reklama qiymatini bir qismini qoplash majburiyatini o‘z zimmasiga oladi va barcha zaruriy xizmatlar ko‘rsatadi. Franchayzingni ikkita asosiy turi mavjud: tovarli va ishbilarmonli. Tovarli franchayzing franchaziatga har xil tovar guruhlariga tegishli bir to‘plam tovarni sotish bilan bog‘liq to‘lanadigan haq franchayziatlardan ma’lum sharoitlarda undiriladi Ishchanlik franchayzingi haqidagi kelishuv quyidagi xizmatlar ko‘rsatilishini aks etgirishi mumkin: xizmatchilarni o‘qitish, mutaxassislar tomonidan korxonaning qurilishi uchun maydon tanlash, asosiy fondlarni ijaraga topshirish yoki tayyor korxonani ekspluatatsiya qilish, xo‘jalik faoliyati sohasidagi bilim va tajribalar bilan ta’minlab berish. Har qanday franchayzing tizimining asosini tomonlarning vazifalarini o‘z ichiga oluvchi franchayzing shartnomasi tashkil qiladi. Qabul qilingan kelishuvga binoan hech qaysi bir tomon boshqa tomonning soliq va qarziga javob berishga majbur emas. Shuning uchun shartnoma imzolanishdan avval asosiy vaziyatlarini chuqur ko‘rib chiqishi va omilkor mutaxassis bilan maslaxatlashish zarur.Shartnoma tuzishda quyidagilar aniqlanishi shart: Mahsulot sotish uchun franchayziatda texnik, franchayzerda esa xizmat ko‘rsatish imkoniyatlari bormi; raqobatchi mahsuloti bilan solishtirib sotish uchun taklif qilgan franchayzerning mahsuloti noyobmi; franchayziat uchun mahsulot tayyorlab beruvchi va aniq bir yordam ko‘rsatuvchi, franchayz uning oldida qaysi darajada javobgar bo‘ladi; korxonaning (franchayzerning) moliyaviy ahvoli qaysi holda, franchayziat kimning mahsuloti bilan savdo qilmoqchi; shu asosda ishlovchi boshqa korxona egalarining asosiy faoliyati va ish uslubi qanday; franchayzingda ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan va har doim o‘zgarib turuvchi texnologiya, imkoniyat va resurslar bormi; franchayzing shartnomasining davomiyligi qanday; shartnomani o‘zgartirishga qanday shartlar va harajatlar kerak; mahsulotni chet eldan keltirish qanday muddatda amalga oshiriladi, uzilish xavfi yo‘qmi, chet el valutasini yo‘qotish mumkinmi; mahsulot narxiga ta’sir ko‘rsatish bilan bog‘langan holda import uchun boj qo‘yiladimi va qandaydir qoida bormi; franchayzga keladigan, franchayziatning korxonaga (franchayzerga) to‘lashi kerak bo‘lgan litsenziya to‘lovi pul miqdori qancha (agarda u qo‘yilgan bo‘lsa), bu pul miqdori qoidaga ko‘ra korxonaning reklamasi uchun doimiy harajatga, mahsulotni olg‘a siljishi uchun tadbirlar uyutirishga sarflanadimi. Franchayzing shartnomasini tugatishdan avval quyidagi savollarni hal qilib olishlari shart: o‘z ishini qarindoshlariga meros qilish imkoniyati; korxona turar joyini o‘zgartirishning maqsadga muvofiqligi; tadbirkorlik faoliyatini kengaytirishning maqsadga muvofiqligi va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
