Ishlab chiqarish jarayoni va ishlab chiqarish operatsiyalari ishlab chiqarish jarayoni va uning tarkibi

---

3-MAVZU. ISHLAB CHIQARISH JARAYONI VA ISHLAB 

CHIQARISH OPERATSIYALARI 

1. Ishlab chiqarish jarayoni va uning tarkibi 

Asoslangan  mehnat  normalari  ish  joylarining  tashkiliy-texnikaviy 

sharoitlarini hamda ishlab chiqarish imkoniyatlarini hisobga olishi uchun 

mehnatni  normalash,  ishlab  chiqarish  jarayonining  elementlarini,  ish 

vaqti  sarfini  va  jihozlardan  foydalanish  vaqtini  puxta  o‘rganish  taqozo 

qilinadi. 

Ishlab  chiqarish  jarayoni  deganda,  mehnat  va  tabiiy  jarayonlarning 

mehnat  predmetlari  (xom  ashyo,  materiallar,  yarim  fabrikatlar  va  h.k.) 

bilan  chambarchas  bog‘liq  holda  amal  qilishi  natijasida  xom  ashyodan 

ma’lum  bir  turdagi  tayyor  mahsulotning  yaratilishi  tushuniladi.  Ishlab 

chiqarish jarayonida xodimlar mehnat qurollaridan foydalanganlari holda 

xom  ashyoga,  materiallarga,  yarimfabrikatlarga  va  h.k.larga  ta’sir 

ko‘rsatadilar,  oldindan  o‘ylab,  ularni  o‘zgartiradilar  va  tegishli  mehnat 

mahsuliga  aylantiradilar.  Bu  jarayonda  mehnat  predmeti  bir  qancha 

bosqichlarni bosib o‘tadi. Ularning har biri ishlab chiqarish jarayonining 

bir  qismini  ifoda  etadi.  Mehnat  predmetini  o‘zgartirishning  butun  bir 

jarayoni  singari,  ayrim  juz’iy  jarayonlar  ham  mehnat  predmetini 

o‘zgartiradi, bu odatda, texnologik jarayon deb ataladi. U ishlab chiqarish 

jarayonining  asosiy  qismi  hisoblanadi.  Ishlab  chiqarish  jarayonida 

texnologik  jarayondan  tashqari,  transport  va  tekshirish  (nazorat) 

jarayonlari ham bo‘ladi. 

Transport  jarayoni  tayyor  mahsulotlarni,  mehnat  qurollarini,  xom 

ashyolarni ortish, tashish va tushirishdan iborat. 

Tekshirish  (nazorat)  jarayoni  ishlab  chiqarish  elementlarini,  xom 

ashyolarni  va  pirovard  mahsulot  sifatini  tekshirish  hamda  maxsus 

joylarda sinab ko‘rishdan iborat. 

Korxonalardagi ishlab chiqarish jarayonlari bir-birlaridan tayyorlab 

chiqariladigan mahsulotlarining xarakteri, ishlatiladigan xom ashyolari va 

mahsulot tayyorlash (xizmat ko‘rsatish) texnikaviy usullari va shu bilan 

birga, tashkil qilish shakllari jihatidan farq qiladi. 

Shunday  qilib,  buyum  (detal)  ishlab  chiqarish  jarayoni  –  tashkiliy 

jihatdan  bir-biri  bilan  bog‘langan  juz’iy  jarayonlar  majmuidir.  Bu 

jarayonlar asosan quyidagilardan: 

a)  ishlanish  darajasi,  turli  bosqichda  asosiy  va  yordamchi 

materiallarni  olish,  ularning  saqlanishini  va  bir  ish  joyidan  ikkinchi  ish 

joyiga tashilishini nazorat qilish jarayonidan; 

---

b) har bir ish joyini ishga yoki xizmat ko‘rsatishga shay qilib qo‘yish 

va bu yerda ish davom etishiga shart-sharoit yaratish uchun kerakli asbo-

uskunalar bilan ta’minlash jarayonidan; 

v) texnologik jarayon, ya’ni predmetining shaklini, hajmini, tashqi va 

ichki ko‘rinishini, xususiyatini va holatini o‘zgartirish natijasida tayyor 

mahsulotga  aylantirish  yoki  ayrim  bo‘laklarni  bir  butun  (uzel,  agregat, 

buyum)  qilib  yig‘ish  yo‘li  bilan  bevosita  mahsulot  tayyorlash 

jarayonidan; 

g)  qismlar  va  tayyor  buyumlarning,  ularga  qo‘yilgan  talablariga 

muvofiq 

ishlangan-ishlanmaganligini, 

yig‘ilgan-yig‘ilmaganligini 

aniqlash uchun texnikaviy nazoratni tashkil etish va sinovdan o‘tkazish 

jarayonidan; 

d) tayyor mahsulotni, qismni maxsus idishlarga joylash yoki taxlash 

va ehtiyot qilib saqlash jarayonidan iborat.