“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

YAlpi milliy maxsulotning mazmuni, tarkibiy kismlari va xarakat shakllari.



YAlpi milliy maxsulot (YAMM)- millliy xujaliklarda bir yil davomida vujudga keltirilgan va bevosita iste’molchilarga borib tushishi mumkin bulgan tayyor prirovard maxsulot va xizmatlarning bozor baxosidagi Qiymatidan iborat buladi.
Demak, YAMM milliy Iqtisodiyotda yil davomida ishlab chikarilgan barcha pirovard maxsulot (xizmatlar) ning bozor baxolaridagi summasi. Biz bilamizki, joriy yilda ishlab chikilgan barcha maxsulotlar sotilmasligi mumkin, ularning bir kismi zaxiralarni tuldiradi. YA’ni YAMM xajmini xisoblab topishda zaxiralarning xar kanday usish xisobga olinishi zarur, chunki YAMM yordamida joriy yildagi barcha maxsulotlar (sotilgan yoki sotilmagan) xisobga olinadi.
Milliy ishlab chiqarishning yalpi xajmini tugri xisoblab chiqarish uchun, mazkur yilda ishlab chikarilgan barcha maxsulot va xizmatlar bir marta xisobga olinishi zarur. YAMM xajmini topishda sotilgan va kayta sotilgan maxsulotlarni kup marta xisobga olishlarni artaraf kilish uchun, xalq xujaligining barcha barcha tarmoklarida yaratilgan kushilgan Qiymatlar yigindisini olinadi.
Kushilgan Qiymat - bu korxona tomonidan ishlab chikarilgan maxsulot Qiymatidan etkazib beruvchilardan sotib olingan va istemol kilingan xom-ashyo va materiallar Qiymati chikarib tashlangandan keyin kolgan kismining bozor Qiymati.
Boshkacha aytganda kushilgan Qiymat - bu korxona yalpi maxsulotidan yoki ishlab chikarilgan maxsulotning bozor narxidan (amortizatsiya ajratmasidan tashkari) joriy moddiy xarajatlar chikarib tashlangan mikdorga teng.
YAMM yordamida milliy Iqtisodiyotda tovar va xizmatlar ishlab chiqarish yillik xajmini xisoblashga xarakat kilinadi.
YAMM yil davomida ishlab chikarilgan barcha pirovard tovarlar va xizmatlarning bozor baxosidagi summasi bulganligi uchun tovarning uzi, uning nafliligi kupaymagan xolda baxolar oshishi evaziga uning xajmi oshib ketishi mumkin. Baxo ishlab chiqarish umumiy xajmining xar xil elementlarini yagona umumiy asosga keltirishning eng keng tarkalgan kursatkichi sifatida foydalaniladi. SHuning uchun yalpi milliy maxsulotga baxo berishda nominal va real milliy maxsulot xisobga olinadi. Joriy bozor baxolarida xisoblangan milliy maxsulot nominal milliy maxsulot, uzgarmas baxolarda xisoblangan milliy maxsulot esa real milliy maxsulot deb yuritiladi. Xar xil yillarda ishlab chikarilgan YAMM Qiymatini fakat narx uzgarmagan takdirda uzaro takkoslash mumkin buladi. bundan tashkari narx darajasi bizga Iqtisodiyotda inflyatsiya (narx darajasining usishi) yoki deflyatsiya (narx darajasini kamayishi) urin tutganligini va uning mikyosi kandayligini bilish imkonini beradi.
Narx darajasi indeks shaklida ifodalanadi. Narx indeksi joriy yildagi ma’lum gurux tovarlar va xizmatlar tuplami narxlari summasini, xuddi shunday tovarlar va xizmatlarning mikdorining bazis davrdagi narxlar summasiga takkoslash orkali xisoblanadi. Takkoslashning boshlangich davri “bazis yili” deyiladi. Agar aytilganlarni formula shakliga keltirsak, u kuyidagi kurinishni oladi:


joriy yildagi iste’molchilik tovarlar narxi
Narx indeksi q * 100
bazis yilidagi iste’molchilik tovarlar narxi

Amaliyotda kator xar xil tovar va xizmatlar tuplami yoki iste’mol savatining narx indeksi xisoblanadi. Garb mamalakatlari, xususan AKSHda bu indekslar ichida eng keng kullaniladigani iste’molchilik tovarlari savati narxlari indeksi (IBI) xisoblanadi. Uning yordamida tipik shaxar axolisi sotib oladigan, iste’molchilik tovar va xizmatlarning 300 turini uz ichiga oluvchi bozor savatining kayd kilingan narxlari xisoblanadi. Ammo narxning umumiy darajasini xisoblash uchun YAMM narx indeksidan foydalaniladi. YAMM narx indeksi ancha keng tushuncha bulib, u uz ichiga nafakat iste’molchilik tovarlari, balki investitsion tovarlar, davlat tomonidan sotib olinadigan tovarlar hamda xalqaro bozorda sotilgan va sotib olingan tovarlar va xizmatlar narxlarini xam oladi. YAMM narx indeksi, nominal YAMMni real YAMMga aylantirib xisoblash imkoniyatini beradi.