Иқтисод ва молия / экономика и финансы 017, юлдашев нурбек Нормуродович, Тошкент давлат иқтисодиёт университети ҳузуридаги «Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари»

1­жадвал. Меҳнат ёшидаги соф меҳнатга лаёқатли аҳоли сони прогнозини ҳисоблаш схема­
жадвали
1
№
Кўрсаткичлар
Таянч 
йил
Прогноз йиллари
1-йил
2-йил
3-йил
1.
Жами аҳоли (минг киши)
2.
Меҳнатга лаёқатли ёшдагилар (минг киши)
3.
16 ёшга ўтаётганларни қўшиш (киши)
4.
60 ёшга кирган эркаклар ва 55 ёшга кирган аёлларни 
айириш (киши)
5.
16-59 ёшдаги эркаклар ва 16-54 ёшдаги вафот этган аёллар 
сонини айириш (киши)
6.
Меҳнатга лаёқатли ёшдаги мигрантлар сонини айириш ёки 
қўшиш (киши)
7.
Жами меҳнатга лаёқатли ёшдагилар сони 
7-сатр=2-сатр+3-сатр-4-сатр-5-сатр±6-сатр (минг киши)
8.
Меҳнатга лаёқат ёшидаги ишламайдиган I ва II гуруҳ 
ногиронлари сонини айириш (киши)
9.
Меҳнатга лаёқат ёшидаги соф меҳнатга лаёқатлилар сони. 
9-сатр = 7-сатр - 8-сатр (минг киши)
57
МЕҲНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

---

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2017, 7
1. Таянч ва прогноз йилларида жами 
аҳоли сони ҳамда 1 ёшли интервал билан 
ёш-жинсий таркибда аниқлаб олинади. Шу 
ўринда таъкидлаш лозимки, баъзи адабиёт ва 
методик қўлланмаларда аҳолининг 5 йиллик 
ёш-жинс интервалларидан ҳам фойдалани-
лади. Бу ҳисоб-китобда осонлик туғдиради, 
аммо меҳнатга лаёқатли аҳоли сони прог-
нозини ҳисоблашда 5 йиллик интервал-
дан фойдаланиб бўлмайди. Чунки 16 ёшга 
ўтаётганларни ҳисоблаш зарур.
2. Таянч ва прогноз йилларидаги ёш 
интервалларига мансуб аҳолидан меҳнатга 
лаёқатли аҳоли сони ажратиб олинади.
3. Таянч ва прогноз йилларидаги меҳнатга 
лаёқатли аҳоли сонига кейинги йилда 16 ёшга 
ўтаётганлар (эркакларда ҳам, аёлларда ҳам) 
сони қўшилади.
4. 3-пунктда ҳосил бўлган рақамлардан 
таянч ва прогноз йилларида эркакларда 60 
ёшдан, аёлларда 55 ёшдан ошаётган аҳоли 
сони айирилади.
5. Таянч ва прогноз йилларида 16-59 
ёш даги эркаклар ва 16-54 ёшдаги аёлларда 
вафот этганлар сони айирилади (прогноз 
йилларидаги вафот этадиганлар сони демо-
график прогноз усулида мавжуд бўлган ўлим 
коэффициенти ёки яшаб қолиш коэффици-
енти орқали ҳисобланади).
6. Таянч ва прогноз йилларидаги меҳнатга 
лаёқатли аҳоли таркибидан агар манфий 
миграцион сальдо ҳосил бўлса мигрант-
лар сони айирилади, мусбат сальдо бўлса 
мигрантлар сони қўшилади (Миграцион 
оқимнинг ҳам прогноз йилларидаги дара-
жаси демографик прогноз ишлаб чиқиш усу-
лида мавжуд.) 
7. Шундан сўнг таянч ва прогноз йилла-
рида демографик нуқтаи-назардан жами 
меҳнатга лаёқатли аҳоли сони ҳосил бўлади. 
Аммо меҳнатга лаёқатли ёшдаги соф меҳнатга 
лаёқатли аҳоли сони ва прогнозини ҳисоблаш 
учун Ўзбекистон қонунчилигида белгиланган 
навбатдаги тоифа меҳнатга лаёқатли аҳоли 
сонини айириш лозим.
8. Таянч ва прогноз йилларида мавжуд 
меҳнатга лаёқатли аҳоли сонидан меҳнат 
ёшида ишламайдиган I ва II гуруҳ ногирон-
лари ҳамда имтиёзли шартларда пенсия ола-
ётган пенсионерлар сонини айириш лозим. 
Шу ўринда мақолада қўлланилаётган Рос-
сия Федерацияси Мурманск вилояти меҳнат 
ресурслари баланси прогнозини ҳисоблаш 
методологиясида имтиёзли равишда пен-
сия олиб ишламайдиган меҳнатга лаёқатли 
аҳоли сони ҳақида сўз юритилмаслигини 
қайд этиш лозим. Бундан ташқари, ушбу тои-
фадаги аҳолининг келажакдаги прогнозини 
ҳисоблаш усули ҳам келтирилмаган.
Мақолада 8-пунктда тилга олинган тоифа-
даги аҳоли сони прогнозини аниқлаш учун 
таянч йилдаги меҳнатга лаёқатли аҳоли тарки-
бида ушбу тоифадагиларнинг улуши (фоизда) 
аниқлаб олиниб, кейинги прогноз йилларида 
ҳам худди шу улуш ўзгармас сон сифатида 
ҳисоб-китоб қилинди. Аммо Ўзбекистонда 
амалга оширилаётган ижтимоий-иқтисодий 
ислоҳотлар аҳолининг турмуш даража-
сини яхшилаш ва сифатини оширишга 
қаратилаётгани ва бунинг натижасида аҳолига 
тегишли бир қатор индикаторларнинг ортиб 
бораётгани (мисол учун, аҳолининг ўртача 
умр кўриш ёши ортиб бормоқда) узоқ муд-
датларга прогноз ишлаб чиқилганда ана 
шу улушни қўллаш яхши самара бермайди. 
Бироқ қисқа муддатлардаги прогноз ишлаб 
чиқишда меҳнатга лаёқатли ёшдаги аҳоли 
таркибида ногирон-пенсионерлар улуши-
нинг нисбатан паст эканлиги сабабли про-
гноз йиллари учун ҳам ўзгармас деб қабул 
қилиш нотўғри бўлмаса керак, деган тахмин 
билан ёндашилди.
Юқорида келтирилган алгоритмик амал-
ларни янада аниқроқ тасаввур қилиш учун 
Ўзбекистон Республикасида 2020 йил-
гача аҳоли таркибида меҳнат ёшидаги соф 
меҳнатга лаёқатли аҳоли сони прогнози 
ҳисоблаб чиқилди. Бунда таянч йил сифатида 
2015 йил қабул қилинди
1
(2-жадвал).
1
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика 
қўмитасининг www.stat.uz ва www.gender.stat.uz 
сайтлари маълумотлари.
58
МЕҲНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

---