Иқтисодий романтизм мактаби ва С. Сисмонди, П. Прудоннинг иқтисодий қарашлари

Ҳаёлий социализм (К.Сен-Симон)

Сен-Симоннинг ғоялари тарихий-эволюцион ёндашувга асосланганлиги билан ажралиб туради. У жамиятнинг тарихий ривожланиши маълум қонуниятчилик асосида шаклланишини аниқлайди:

Клод Анри де Сен-Симон
(1760-1825)
Индустриализм (социализм)
Капитализм
Феодализм
Антик жамият
Ёввойилик
Франция хаёлий социализмининг намояндаси

Ҳаёлий социализм (К.Сен-Симон)

Индустриал жамият йирик саноат ишлаб чиқариши асосида ривожланади. Саноат алоҳида режа асосида, бошқарув эса - ягона индустриал марказ орқали амалга оширилади. Саноат ишлаб чиқаришини ривожлантириш ва маҳсулотларни тақсимлаш олимлар томонидан олиб борилади.

Капитализмни танқид қилди
Бўлажак адолатли жамиятни «индустриал тизим», деб атади
Ишлаб чиқариш ва тақсимот, рақобат аҳолини янада камбағаллашишига олиб келади. Ишлаб чиқарувчилар бир-биридан ўзишга ҳаракат қилади, бунда улар нарх билан рақобатлашадилар. Нарх эса кўтарилиш характерига эга, бунда ортиқча ишлаб чиқариш инқирозга сабаб бўлади ва охир-оқибат буларнинг барчаси аҳолини чўнтагига зарарли таъсир кўрсатади.

Ҳаёлий социализм (Ш.Фурье)

• Капиталистик жамиятни танқид қилди ва ижтимоий адолатли жамият барпо этиш дастурини ишлаб чиқди.
• Инсоннинг камол топиши, эҳтиросларини тўлиқ намоён қилиши, эҳтиёжларини қондиришига имконият берадиган жамият яратиша зарур.
• Фурье тизимида хусусий мулкни сақлаган ҳолда, жамиятни фалангларга бўлади. Бунда барча даромад 12 қисмдан иборат бўлиб, унинг 5 қисми капитал эгасига, 4 қисми ишчиларга ва 3 қисми яхши ишлаганларга мукофот сифатида берилиши керак.
• Ақлий ва жисмоний меҳнат (саноат ва қишлоқ хўжалиги) алмашиб туради. Биргалашиб овқатланиш, болаларни тарбиялашда жамият ролига алоҳида эътибор беради.

Шарль Фурье
(1772-1837)

Ҳаёлий социализм (Р.Оуэн)

• у француз хаёлий социалистларидан фарқ қилиб, ўз назарияларииини яратишда Рикардонинг қийматнинг меҳнат назариясига таянади. Қийматнинг асосий манбаи деб меҳнатни деб ҳисоблади. Хусусий мулкка қарши чиқади.

Роберт Оуэн
(1771-1858)
Қийматнинг сўнгги ўлчови бўлмиш пулдан воз кечиб, меҳнат харажатларининг эквиватенти сифатида - «ишчи пулларини» жорий этишни таклиф этади. У капиталистик ишлаб чиқаришни қайтадан тузиб, «ишлаб чиқариш уюшмаларини» ташкил этишга ҳаракат қилди.
Т.Малтуснинг «Нуфус» қонунига қарши чиқди. У меҳнаткашларнинг оғир аҳволга тушиб қолишларига аҳоли сони ортиб бориши эмас, балки мавжуд маҳсулотларнинг адолатсиз тақсимланиши, деб кўрсатади.
Унинг хаёлий социализми ва унинг ислоҳотчилик фаолияти қарама - қарши характердадир. У ишчиларнинг манфаатларини ҳимоя қилиб, бойлик меҳнатда яратилади деб кўрсатиш билан бирга, айни вақтда ишчиларга эътиборсиз пассив рол белгилайди, капиталистларни эса асосий камчилиги қониқарсиз тарбияда деб, уларни оқлашга ҳаракат қилади.