Ызбекистон республикаси олий ва ырта

empirik (tajriba asosidagi) kabi turli usullar qo‘llanishi mumkin.    
Determinant  (normativ)  usul  bilan  mahsulot  chiqarish  uchun  resurslarga 
bo‘lgan  ehtiyojni  aniqlash  maqsadga  muvofiq.  Empirik  va  boshqa  usullardan 
ta‘mirlash-ekspluatatsiya  ishlariga  materiallar  extiyojlarini  hisoblashda  foydalanish 

---

 
101 
mumkin. 
Moddiy  zahiralar  hajmini  aniqlash.  Zahiralar  asosan  ishlab  chiqarish 
jarayonini  noma‘lum  xarakterli  xaridlarga  bog‘liqligini  kamaytirish,  texnologik 
ishlov  berish  bo‘yicha  kelgusi  operatsiyalarni  ishlab  chiqarish  bosqichidagi  avvalgi 
xatolardan  mustaqil  bo‘lishi,  shuningdek,  xaridorlar  talabi  barqaror  bo‘lmagan 
hollarda tayyor mahsulotning barqaror taklifini ta‘minlash uchun mo‘ljallanadi.  
Moddiy  zahiralarni  rejalashtirishda  ularning  optimal  hajmiga  rioya  qilish 
kerak,  chunki  zahiralarning  kamayib  ketishi  mahsulot  ishlab  chiqarish  va  sotishda 
uzilishlarga  sabab  bo‘lishi,  ortiqcha  zahiralarning  to‘planib  qolishi  esa  aylanma 
vositalarning bog‘lanib qolishi, kerditorlik qarzlarining ko‘payishi, materiallarni olib 
kelish  va  saqlash  uchun  xarajatlarning  ortishiga  olib  kelishi  mumkin.  Bu  esa 
korxonaning moliyaviy holatini yomonlashtiradi.      
Ushbu  vazifani  hal  qilish  uchun  korxona  zahiralarning  belgilangan  normasi  – 
moddiy resurslar minimal hajmiga amal qilishi lozim bo‘lib, bu resurslar korxonaning 
to‘xtovsiz sur‘atlarda ishlashini ta‘minlashi lozim bo‘ladi. 
Zahiralar hajmini uchta asosiy omil belgilab beradi: 

  kundalik material iste‘moli hajmi;  

  materiallar sarflanishi xarakteri (iste‘molning bir xillik darajasi);      

  ikki marta material olib kelish o‘rtasidagi vaqt. 
Korxona aylanma mablag‘larini normalashtirish tadbirlari ishlab chiqarish za-
hiralarini  normalashtirish,  shuningdek,  tugallanmagan  ishlab  chiqarishning  optimal 
kattaligi,  tayyor  mahsulot  qoldiqlari  va  kelgusi  davr  xarajatlarini  aniqlash  bilan 
bog‘liq vazifalarni echishga olib keladi.