V.M. Masson, V.I. Sarianidi, G.F. Korobkova, L.B. Kircho, B.A. Litvinskiy, T.N. Lisitsina, I.S. Masimov, I.N. Xlopin, B. Udeumurodov kabi tadzizotchilar ilmiy izlanish ishlari olib bordilar. Ushbu uzoz yillik tadzizotlar natijasida Turkmaniston Xududlarida ilk dehhonchilik manzilgozlarining shakllanishi va rivojlanishi, dastlabki shahar markazlarining paydo bulib taraqqiy etishi, manzilgozlar va yirik markazlarning uzaro alozalari masalalariga kupgina aniqliklar kiritish imkoniyati paydo buldi. Olingan ko’p sonli ma`lumotlar Urta Osiyo, hech bo’lmaganda uning janubiy viloyatlari Qadim SHarqning boshqa hududlarida bo’lgani kabi ilk dehqonchilikdan dastlabki sivilizatsiyagacha bulgan rivojlanishning an`anviy jarayonlari bo’lib o’tgan mustazil qadimgi madaniyat uchogi degan fikrlarni yana bir marta isbotlaydi.
Janubiy Turkmanistondagi Go’ksur va Qoratepa songgi eneolit madaniyatlari nafazat O'rta Osiyo balki undan ham janubroz hududlarda ilk shahar madaniyati shakllanishida muzim azamiyatga ega bo'ldi. Bularning barchasi usha davrda Janubiy Turkmaniston yerlari faol madaniy aloqalarning olib borilgan xududlardan biri bulganligidan dalolat beradi. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida sunggi eneolit davridan boshlab Janubiy Turkmaniston jamiyati va madaniyatida sezilarli uzgarishlar ruy berganligi kuzatiladi. Bu jarayon avvalo, texnologik taraqqiyot va ishlab chizarish imkoniyatlarining usganligida seziladi. Bu erda sugorma dehqonchilik yoki kup marta sugoriladigan dehqonchilik tartibining shakllanishi hal qiluvchi omil hisoblanadi. Go’ksur vozasidan ochilgan qadimgi sugorishinshootlarining qoldiqlari va paleobotanik topilmalarning tahlili ushbu jarayondan dalolat beradi. Bu - samarali xo'jalik tartibi bo'lib, unda uyushgan umumjamoa mehnati safarbar etilgan. Darzazizat, yirik sugorish tarmozlarini barpo etish va undan foydalanish uchun kattagina jamoa xizmat zilgan. Paleoiqtisodiy ma`lumotlarga ko’ra, Go’ksur I manzilgozi atrofidagi 50 - 75 gektar erni surorishga muljallangan sugorish tartibini barpo etishda usha davr ish zurollari nuztai nazaridan 150 ta odam ikki oy mobaynida meznat zilishi lozim boltan.
Turmush tarzidagi o’zgarishlar va modaiy farovonlikning usishi ikkinchi muzim yunalish - moddiy ishlab chizarishning rivojlanishi va ixtisoslashuviga imkoniyat yaratdi. Kulolchilik ishlab chizarishida ushbu tarmozning rivojlanishida katta azamiyaga ega bulgan maxsus xumdonlar paydo buladi.
Doimiy xujalik va madaniy yuksalish, ma`naviy rivojlanish natijasida Janubiy Turkmaniston xududlarida kuplab madaniy va badiiy zimmatga ega bulgan yodgorliklar yaratildi. Xususan, turar-joylar rejalarining uzgarishi, ixtisoslashgan
Hunarmandchilikning taraqqiy etishi, turli zaykalchalar, muzrlar, taqinchozlar va bezaklar yaratilishi ijtimoiy - iztisodiy va madaniy yuksalishdan dalolat beradi.
Bronza davri Janubiy Turkmaniston xududlarida ilk dehqonchilik madaniyatining zar tomonlama rivojlangan davri buldi. Buning natijasida jamiyatning sifatiy yangi boszich darajasiga kutarilishi uchun mustazkam ishlab chizarish va madaniy zamin yaratildi. O’z xususiyatiga ko’ra yangi davrning boshlanishi Nomozgoz IV yoki mil. avv. III ming yillikning boshlari va Urtalari davriga tutri keladi.
Jamiyatda ruy berayotgan madaniy va texnologik yangiliklar urta bronza davrida, ya`ni, Nomozgoz V tipidagi uzida urbanistik madaniyatning barcha belgilarini aks ettiruvchi uziga xos arxeologik majmua shakllangan davrda yanada taraqqiy etadi. Bu madaniyat turli tasvirlarsiz, kulolchilik charxida tayyorlangan sopol buyumlar, metalldan ishlangan tutnogichlar, pichozlar, muzrlar bilan izozlanadi. Hududiy jihatdan bu madaniyat dastlabki dehqonlar tomonidan Kopetdor TOF OLDI tekisligida markazlashib, sunggi bronza davriga kelib Mypg'ob havzasiga yoyiladi va bu erda markazi Kelleli manzilgozi bo’lgan butun voha shakllanadi.
Tadqiqotlar natijalarini ilmiy siyosiy tahlil qilish natijasida O’rta Osiyodagi dastlabki shahar markazlari va uchozlar rayonlashuvini buyidagi davrlarga ajaratish mumkin:
I davr - mil. avv. Ill -II ming yillik birinchi yarmi - Janubiy Turkmaniston (Oltintepa, Namozgoz), Yuzori Zarafshon (Sarazm), Janubiy Uzbekiston (Sopollitepa);
II davr - mil. avv. II ming yillikning urtalari Janubiy Turkmaniston (Gonur), Janubiy Uzbekiston (Jarqo'ton);
III davr - mil. avv. II ming yillik oxiri - I ming yillikni o'rtalari - Surxondaryo, Qashadaryo, Xorazm, Fargona va Toshkent vohasi.
Janubiy Turkmanistonda jez davriga oid shahar xarobasi (mil. av. 3-2 ming yil-lik). Oltintepa va Namozgoh
