К. Хакимов, М. Талов жиззах вилояти



Download 1,57 Mb.
bet1/3
Sana23.07.2022
Hajmi1,57 Mb.
#840850
  1   2   3
Bog'liq
Jizzax viloyati geografiyasi. Q.Hakimov, M.G\'o\'dalov


К. Хакимов, М. Талов

ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ
ГЕОГРАФИЯСИ
УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ХАЛК ТАЪЛИМИ ВАЗИРЛИГИ
А . КОДИРИЙ НОМЛИ ЖИЗЗАХ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТИ
К.Х,акимов, М.
ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ
ГЕОГРАФИЯСИ
Жиззах-2ОО4
КУчкор ХАКИМОВ, Жиззах-табаррук а.жДоДларилшз каДами епиан МИРКОМИЛ ЕУддлов мукаДДас маскам.
Бугу•н бати кет, тури баланД, захмапжаш ЖИЗЗАХ вилояти ГЕОГРАФИЯСИ Жимах халки янги-янги марраларга эриишш Жиззах-2004. 52 бет максаДиДц «стойДил бед боглаб, мерит ки.лмокДа.
А. Кодирий номли Жиззах Давлат педагогика институги Ислом Каримов
Илмий Кенгашининг 26.02.2004 № 7-сонли карори билан нашрга тавсия этими КИРИШ
Д унё сиёсий харитасида мустакил Узбекистон Республикаси пайдо бУлганлитига карийб 13 Йил бУлди. Эндиликда Рига хос йУл танлаб хад хУжалитининј' турли КУлланмада Жиззах вилоятининг ИХТисодиЙ географик тармокдарида туб ислохотларни боскичма-боскич амалга урни, маъмурий бУлиниши, табиий ресурслари, уларнинг ощираётган Узбекистон жалон дамжамиятида уз мавкеини халк, хУжалигидаги ахамияти, вилоят ахолиси ва меднат мустахкамлаб бормокда. Бунда дамма вилоятлар катори ресурслари, шахар вд туманлар, саноат ва курилиш, кишлок, Жиззах вилоятининг уз улуши бор. Жиззах вилоятининт хужалик транспорт тармоклари хамда ИКТисодИЙ алокалариВатанимиз равнакита «Ушаётган лиссаси нималардан иборат аник маълумотлар ва ракамлар асосида ёритилган. эканлитини чукуррок Урганиш учун вилоятнинг ищгисодий КУлланма география Фани мутахассислиги бУйича таълим географик урни, табиий шароити, ер усти ва ер остИ бойликлари, ИлЛИМи, сувлари, ахолиси, мехнат ресурслари, олаётган талабалар, география Улитувчилари хамда вилоят хам хУжалиги, транспорти ва ташки иктисодий алокаларини ИКТИСОДИЙ ИЖТИМОИЙ географияси билан дар томонлама Урганиб, уни ёш авлодга етказиб бериш Е»изищадиганларга мУлжамантан, шарафли вазифа хисобланади. Мустакилликнинг дастлабки йилларидаёк Республика Президенти И. Каримовнинг ташаббуси билан «Татлим фрисидаги копун» ва «Кадрлар
Та кризчилар: тайёрлаш миллий дастури» кабул килиниши бу сохада хам ислолотларнинг чулурлашишита олиб келди. Ушбу рисолднинг Самараканд Давлат Университети кафедра мудири, география юзага келишига биринчидан, шу конунларта асослантан фанлар номзоди, доцент Н. Маматкулов.
ЖИЗЗг1Х Давлат педагогика институги кафедра мудири, география «География ТдЪЛИМИ концепцияси»дати уз Ватани, уз Улкаси фанлар номзоди, доцент К. Курбонов. географиясини Урганмай туриб, боща улка ва мамлакатлар хакидат•И маълумотларни Урганиш му».ЖИН эмас детан фикр булса, иккинчидан, 2003 йил Жиззах вилояти ва Жиззах Давлат педагогика институтининг ташкил топганига 30 йил тулиши сабаб бУлган. Хозирга кадар олимларимиз томонидан Жиззах вилояти хар томонлама Урганиб келинган. Бу сохада
«Сангзор»Л. Амбеков вд С. А. Нишоновнинт «Природные условия и ресурсы Джизакской области» (Тошкент. «Узбекисгон» 1978 й)
2 з
(Тошкент. ЖИЗЗАХ вилоятининг ГЕОГРАФИК Урни ВА Х.Хайдаровнинг «Жиззах Тошкенбоев, вилояти У.Носировнинг тарихи» «Жиззах МАЪМУРИй БУЛИНИШИ.
«Мехнат» 1996 й) ва А.
вилояти» (Тошкент. «Узбекистон» 1996 й) рисолаларини таъкидлаш жоиздир. Жиззах вилояти т$рисида мавжуд Жиззах вилояти икки дарё, Зарафшон ва Сирдарё

китоблар кенг камровли бУлиб, улар нафак,ат вилоят оралирида жойлаштан. Вилоят худудини жануб ва жанубий географияси, балки тарихи, иктисодиёти ва бир катор боп_ща шаркдан Туркистон тор тизмалари тармокдари (Молгузар сохаларни дам камраб олган. Бизнинг максадимиз эса тизмаси), уарбдан Нурота тизмасининг шаркий кисми вилоятдаги география фанига алокадор бУлтан укитувчилар, эгамаган. Шимол, шимоли-рарби ва шаркий кисми талабалар ва Ущувчиларининг хамда вилоят иктисодий ва текисликлардан иборат. Вилоят дудуди жануб ва жануби ижтимоий географияси билан кизикадиган барча рарб томон кутарилиб бориб, ТОР тизимларига опилиб китобхонларнинт шу сохата бУлган талабини кисман бУлса у;ам кетади.
кондиришдан иборатдир. Жиззах вилояти Узбекистонни марказий минтакасида КУлланмада Жиззах вилояти худудидаги ишлаб чикариш жойлашган бУлиб, майдони 21,1 минг км, кв. Бу республика тармокдрини жойлаштириш ва ривожлантиришда охирти маидонининг 4,5 фоизини ташкил этади.
йилларда пайдо бУлган айрим тафовутларни хисобга оман Вилоят шимол ва шимолий-шаркда К,озонисгон
долда вилоят саноатини тутунларга бумтб Урганиш томонидантавсия Республикасининт Жанубий Козористон вилояти, жануб ва
килинган. Бу фикр А.Тошкенбоев, Т.»Узбекистон» У.Носировлар 22-бет) илгари жанубий-тпаркдан ТоЖИКИсТоН Республикасининг Сурд «Жиззах китобида сурилган. Биз бу фикрларта кушилган Узгаришларни холда охирги жисобга йиллардаолиб вилояти, ва шарма жануби-уарбда Сирдарё вилоятлари Самарканд, билан шимоли-рарбда чегарадошдир.Навоий

вилоят саноатида бУлаётган саноат тутунлари сонини тУрттадан бештага кУпайтириш Жиззах вилояти майдонининг каталити жихатидан лозимлигини хамда маъмурий жилатдан бу саноат тугунлари республика вилоятлари орасида Навоий, Бухоро, Кашкадарё «айси туманларни уз ичига олишини аник белгилаб беришга ва Сурхондарё вилоятларидан кейин бешинчи Уринда каракат килганмиз. туради. Худудининг узунлиги варбдан шаркга 150 км, Албатта ЩУлланма камчилик ва нуксонлардан холи эмас. шимолдан жанубга 175 км ни ташкил этади.

Шу сабабдан китобхонлар бу борадаги уз фикр ва Вилоятнинг иктисодий географик Урнининг кулайлиги мулохазаларини куйидаги манзилга ёзиб юборадилар деган унинг ижтимоий-иктисодий, маданий равнащи учун кулай умиддамиз. имкониятлар яратади. Илтисодий географик урнининт Жиззах шахри. А.Кодирий номли Жиззах Давлат муцим хусусиятларидан бири-Жиззахни Республикамиз Педагогика институтининг География ва иктисодий билим микёсида энг ривожланган Тошкент ва Самарканд асослари булими, вилоятларининг Уртасида жойлашганлигидир. Бу холат Муаллифлар ушбу ишга бевосита рахбарлик килиб, уз вилоят ищтисодиётининг ривожланишига ижобий таъсир фикр ва мулолазаларини билдирган география фанлари кУрсатмокда. Жиззах Республика марказида номзоди, доцент Н.И.Исматовга Узларининг чулур ЖОЙлашгаНЛИГИ сабабли барча вилоятлар узаро иктисодий миннатдорчиликларини излор этадилар. алокаларини вилоят худудидан Утадиган йУллар оркали олиб борадилар .
Вилоят рельефи хилма-хил бУлиб, текисликлар, адирлар, тор ёнбаури ва товларнинг узаро мужассамлашганлигини
4

курит мумкин. Нурота, Молгузар вд Туркистон тор тизмалари узига хос ИкДиМ ва табиат манзараларини вужудга келтирган. Вилоятнинг энг баланд нуктаси Туркистон тор ТИЗМасида жойлашган Флиб 3623 метрни ташкил этади. Худуднинг иклими кескин муьтадил бУлиб Фориш, Бахмал ва Зомин туманларида нисбатан салкинрок.
Ж иззах вилоятини ташкил этиш т$рисидати 1973 йилнинг 29 декабридаги фармонга асосан Самарканд вилоятидан Бахмал, ва Зомин туманлари, Сирдарё вилоятидан Фориш, Жиззах, ДУстлик, Пахтакор, Мирзачул ва Зафаробод туманлари янги ташкил этилган вилоят таркибига киритилди. 1975 йилнинг 26 ноябрида Арнасой тумани, 1979 йил 7 декабрида Зарбдор тумани, 1999 йил Янтиобод тумани ташкил этилиб Жиззах вилояти таркибига кууЪшилди. Шундай килиб лозирги ващгда вилоят таркибида 12 туман, вилоятга бУйсинувчи 2 та шахар Жиззах ва Даштобод хамда Г?аллаорол, Маржонбулок, Учкулоч, Пахтакор, дустлик, Гагарин шахарлари, Усмат, Янгикишлол, Зомин, Зафаробод, Учтепа, њлиблар, Баланчакир, Зарбдор каби 8 та шахарча ва 95 та кишлок, фукаролар йивини бор. (2003 й)
Жиззах сузининг келиб чикищи бУйича турли мулодазалар ва фикрлар мавжуд. А.Тошкенбоев, У.Носировнинт «Жиззах вилояти» (Т.»Узбекистон» 1996 й 5-бет) китобида «Дизак» сурд тилида «калъа», айни пайтда Жиззах мавжуд табиий белгилдрига кура «Сак таквими» МД'ЬНОсИНИ англатиши закида фикр юритилган. Бошка муаллиф Х.Хайдаров узининг «Жиззах вилояти тарихи» (Т. «Мехнат» 1996 й 17-бет) китобида туркий тилда «Диз» калъа маъносини билдиради деб таъкидлаган. Жиззах Ш- асрдан маълум бУлиб, араблар келмасдан олдин уз ахамияти жидатидан Усрушона давлатининг энг йирик шахарларидан бири лисоблантан. Араб географлари Ибн Х,овкал ва Мукаддасийларнинг ёзишича, шахар обод булиб, работ ва жоме масжидлари куп бУлган. Кадимда Жиззахда купгина карвон йУљлари бирлашиб, Амир Темур (илонутди) дарвозаси оркали Самарканд воласига Уттан. Жиззах

д арвоза вазифасини угаб, Бухоро, Хуросон, Урта Шарк билан Тотпкент, Фаррона водийларини бир-бири билан борлаган. Захири№ин Мухаммад Бобур «Бобурнома»сида Жиззахни «Дизак» деб тилга олиб, шахар тУррисида шундай ёзади: «Семиз этлар ва маида этмаклар арзон, чучук «овунлар ва яхши узумлар фаровон».
Амир Темур ва Темурийлар даврида Жиззах яна хам ободонлашиб, савдо-сотик ва стратегик ахамиятни касб эта бошлаган. XVJ-XIX асрларда Жиззах Бухоро амирлигига тобе бУлган. XIX асрнинг иккинчи яримида Жиззах Туркистон генерал губернаторлигининг таркибига киритилган. ХХ асрнинг охирги 30 йили Жиззах вилояти учун узига хос ривожланиш даври хисобланади. Жиззах чулининг Узлаштирилиши, янги шахар ва туманларнинг пайдо бУлиши, замонавий саноат ва КИШЛОК хУжалик корхоналарининт бунёд этилишини кУриш мумкин.
7
ТАБИАТ РЕСУРСЛАРИ ВА УНИНГ ХАЛК ХУЖАЛИГИДАГИ АХ,АМИЯТИ
Ж иззах вилоятининг табиат ресурслари узига хос ва ранг-баранг бУлиб, халк, хужалигининг турли сожаларини ривожлантириш учун барча имкониятлар мавжуд.
Рельефи жидатидан вилоят худуди бир-бириддн анил вд равшан фарл лиладиган икки кисмга бУлинган. Вилоят худуди шимолда текислик ва пасттекисликлардан иборат бУлиб, коман кисмларида Туркистон, Молтузар ва Нурота тор тизимлари «ад кУтарган. Бу икки кисм бир-биридан уз геологик тузилиши, рельефи, икдим шароити, флора ва фаунаси дамда тупроуу турлари билан Фарк УЧИЛадИ. Вилоятнинг шимолий кисмини асосан Кизилкум чУллари эгаллаган ва бу кисми ландшафтида кумтепаларнинг ботикдар билан аралашиб кетганлиги хосдир. Вилоят худудида олиб борилган теологик «идирув ишлари натижасида купгина фойдали казилма конлдри аникланган. Учкулочдаги кУррошин ва рух, К,Уйтошдаги вольфрам ва валлосгонит, ЧимкУррондаги ОХдКТОШ, Маржонбулокдаги олтин ва мис, Усматдати мармар ва боцща конлар шулар жумласидандир. Махаллий ахамиятг•а эга бУлтан охактош, кум, Шарад гипс, бур ва бошща бинокорлик материаллари вилоят худудида кенг таркалган. Г?аллаорол, Фориш ва МирзачУл туманларида минераллашган шифобахш сувлар мавжуд бУлиб, улар асосида махаллий ахамиятга эга сижатгожлар курилган. Сульфат-хлорид натр ийли ЧимщУррон балчиуидан физиотерапия ва даволашпрофилактика муассасаларида фойдаланилади.
Аниоанган фойдали казилмалар негизида вилоят худудида келажакда ТОР-КОН саноатини барпо этиш имконияти мавжуд бУлиб, бу мамлакат иктисодиётини ривожлантиришда мухим ахамият касб этиши мумкин.
Вилоят агроикдим ресурсларининг етарлилиги билан хам алохида ажралиб туради. Йиллик харорат ЙивиндиСИ 4000 6000 градусга, йиллик куёшли кунлар 2800-3000 соатга тенг бУлиб, вегетация даври - 220-230 - кунгача давом этади.


Икдимнинг иссикдиги ва вегетация даврининг узокдиги пахтанинг Уртапишар ва хатто ингичка толали навларини етиштириш имконини беради. Пахтадан тапщари вилоят узининг полиз малсулотлари, узум, анор, ДНЖИР, олма ва ботика мевдлари билан хам машх,урдир. Ёрингарчилик микдорининг камлиги ва унинг тенг таксимланмаганлиги (250-350 мм) демончиликни сурориш асосида ташкил этишни ТцоЗО этади.
Вилоят худудида табиий сув ресурслари нотекис таксимланган, ТОРЛИ районларда дарё тарморлари яхши ривожланган бУлиб, текисликларда дарёлар ЙУК. Суроришда Сирдарё, Сангзор, Зоминсув ва Туятортар канали оркали кисман Зарафшон сувидан фойдаланилади. Мавсумий сувларни ЙИРИПЛ максадида Зомин, Жиззах, Каровултепа, Илончи ва боптка сув омборлари курилган, улар минглаб гектар ерларни сурориш имконини беради. Кейинги йиллдрда Жиззах ва Сирдарё вилоятининг зовур-дренаж тармокдаридан ощизиладиган ташландик сувлар Арнасой бОГИВИНИ тУлдириб, Тузкон кули ва унинг атрофидаги майдонларни «оплатан, натижада жуда катта КУЛ, майдони 2300 км кв. дан куп АйдаркУл тизими пайдо бУлган. 2002 йилдан бошлаб, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг карорига асосан МирзачУл, Арнасой, дустлик ва Зафаробод туманларидаги экин майдонларини сув билан таъминлашни яхшилаШ максадида насос станциялар курилиб Сирдарё сувини Арнасой ботиуига тушадиган чучук сувидан фойдаланиш кузда тутилган.
Вилоятимиз кигплок хужалигининг ривожланиши куп жихатдан ер ресурсларига боуликдир. Мавжуд тупрокдар анча унумдор бУлиб, доимо агротехник тадбирларни уз ващгида амалга оширИШНИ талаб этади. Майдонлар тез шУрланиш хусусиятига эга бУлганлиги сабабли мелиоратив тадбирлар доимий бУлиши керак.
Экин экиладиган ерларда тупрощка ишлов бериш, Уритлаш ва сувориш натижасидд маданий 693 тупрооар вужудга келган. Вилоят худуди унча катта бУлмаса хам Республикамизда учрайдиган барча тупро№к турларини учратиш мумкин. Бу албатга вилоят рельефига, тупрок досил килувчи жинсларнинг турли-туманлигига, иклим шароитига ва одамларнинг хужалик юритиш фаолиятига боуликдир. Мустащилликдан кейин давлатимизнинг шу жумладан охирги йилларда ер ресурслари тизимининг тавсифи, яъни ер кадастри яратилган. Эндиликда ер кадастрига асосланиб, хар бир суториладиган майдонни балл бонитетини аниллаш мумкин. Бу, вилоят худудида кандай кишлок хужалик экинлари ЭКИШ ва ундан олинадиган лосилдорлик канчани ташкил этишини аникдаш имконини беради. Тупрок лосилдорлигини агротехник ва агрокимёвий чора тадбирлар ёрдамида ошириш мумкин. Бу албатта бутунги кунда ер этаси бУлган фермерларнинг саъй-харакатига боуликдир .
Жиззах чулининг Узлаштирилиши муносабати билан ТабИИЙ усимлик щоплами анча Узгаргдн. Улар УрнинибурдоЙ, маданий Усимликлар хисобланган пахта, маккажухори, беда, полиз ЭкинлаРИ, турли хил сабзавотлар хамда мевали борлар эгаллаган. Лозирги кунда вилоятда Республикамизнинг бошка жойлари каби курилишбоп материдллар хисобланган терак дарахтини кУпайтиришга алохида эътибор берилмокда. Суторма децоНЧИЛИК килинадиган жойларда, йУл ёкалари, каналлар ва арикддр бУйида тутзорлар барпо этилган. Бу вилоятда пиллачиликни ривожлантиришда длокида ахамият касб этади.
Утказилган дарахтлар муайян максадларга йУналтирилган бУлиб, улар химоя воситасидир. Айни пайтда икдим шароитини юмшатишга, шамоллар тезлигини камайтириш, ерларнинг мелиоратив холатини яхшилашта, сизот сувларининт пастрок тушишига кУмаклашади.
Зомин ва Бахмал туманларининг тор минтакаси арчазорлар билан копланган. Уларни «Урикдаш учун Зомин тор-Урмон «Урикхонаси ташкил этилган. Бу КУрикхона мамлакатимизда ягона бУлиб арчазорларни илмий жидатдан Урганиш ва уларни мухофаза кИЛИШ билан шутулланади.
Жиззах вилоятининг хайвонот дунёси дам узига хослиги билан ажралиб туради.
Кейинги йилларда вилоят худудидаги ноёб хайвонлор турини куримаш ва кутайтиришга сезиларли эътибор берилаяпти. Буни Нурота «Урищхонаси мисолида куриш мумкин. Олиб борилган тадбирлар туфайли одор (Северцов кУйи)дек ноёб дайвон тури нафакат сакдаб КОЛинди, балки улар сонининг кУпайишига эришилди. Куфищхона худудида фауна ва флора эндемик турлардан иборат эканлигини эътиборга олиб, уларни келажакда сакдаб колиш вд кугтЙТИРИГП максадида халкаро ЮНЕСКО ташкилотининг махсус карори билан бу дудуд НуротаКизилщум биосфера резерватига айлантирилди ва майдони анча кенгайди.
Вилоят табиий ресурсларидан унумли ва окилона фойдаланиш, уларни мулофаза к,илиш учун дозирги даврда куйидаги вазифаларни долзарб деб лисоблаймиз:
Вилоят худудида мавжуд бУлган барча корхона ва ташкилотлар ишлаб чикариш технологияларини экологик талаб даражасида такомиллаштириш.
Саноат, маиший ва уй-рУзрор чикиндиларини кайта ИИ.1ЛаШ ва уларни санитария ва гимена талаблари асосида бартараф этиш.
Келажакда куриладиган саноат корхоналари ва ишлаб чищариш ташкилотларини хамда ахоли турар жойларини экологик нущгаи назардан тури жойлаштириш.
Вилоят дудудида мавжуд бУлган эндемик Усимликлар, хайвонлар хамда ландшафтларни мавжуд куфищхоналар, миллий борлар доирасида химоялаш ва кУпайтириш.
Мавжуд бУлган экологик таълим ва тарбия тизимидан туури ва окилона фойдаланиш. Уларни мактабгача таълим муассасасиддн бошлаб то кенг оммагача тарриб килиш йУли билан вилоят ахолисининт• экологик маданиятини ошириб бориш.
Урф-одатларимиздан келиб чищкан холда атроф мухитни, табиатни асраш, авайлаш ва ундан турри фойддланиш .
Вилоят табиати ва унинг бойликларини асраб-авайлаш, келажак авлодларгача етказиш, улардан унумли ва окилона
12
фойдаланиш, хамда тадбиркорлик билан иш юритиш вилоятимиз фукароларининг ватанпарварлик ва шарафли бурчи лисобланади.
ВИЛОЯТ АХОЛИСИ ВА МЕХНАТ РЕСУРСЛАРИ
Жиззах вилояти ахоли сони жидатидан Республика вилоятлари орасида унинчи уринни эта.длайди. Унинт зиммасига Узбекисгон ахолисининг 4,0 фоизи турри келади. ВИЛОЯТ ташкил этилгандан буён ахолининг йиллик усиш суръатига назар ташланса «уйидаги ракамларни ку%риш мумкин: (минг киши) 1973 йил - 398 минг, 1983 йил584 минг, 1993 йил-814 минг, 2003 йил-1,О7 млн киши. Вилоят ахолиси утган утгиз йил ичида салкам уч баробар купайди. Бу давр ИЧИ№ Жиззах чулининг тез суръатлар билан Узлаштирилиши муносабати билан Фаруона водийси вилоятларидан, Самарканд хамда бошу. къћпни вилоятлардан ортик,ча межнат ресурслари жалб Училинди. Бундан таищари вилоят алолисининг тез усиш суръатларини иктисодий-ижтимоий, тарихий анъаналар ва демографик омиллар билан борлаш мумкин.
Статистик маълумотларига Караганда вилоят микёсида ахоли сони йилига 25-30 минг кишига кУпаймокда. 1973 йили умумий ахолининг 76 минг нафари аки 19 фоизи
шахарда яшаган бУлса, хозирги кунда шадар адолиси 37 фоизини ёки 396 минг кишини ташкил ЭТддИ. Уган давр мобайнида шахар ах,олисининт беш баробардан кУпрок Усган. Бу республика микфсида энг баланд кУрсаткичлардан биридир. Урбанизация жараёнининг тезлашиши янги-янги шахарларнинг пайдо бУлиши билан 60FMk, бУлиб, 1973 йили битта Жиззах щахри мавжуд бУлган бУлса, хозирги кунда Гагарин, дустлик, Пахтакор, Fd-maopo,y Маржонбулок, Учкулоч, Даштобод шахарлари кушилиб уларнинг сони 8 тага етди. Вилоят саноатининг тобора тез суръатлар билан ривожланиши шаларлар урни ва ролининг тобора усишига олиб келмокда. Маълумотларга караганда вилоят ташкил этилган вактда К,ИшлОк, жойларда яшаган ахоли сони 332 МИНГНИ ёки умумий вилоят ахолисининг 81 фоизи бУлса хозирда бу ракам 701 минт киши ёки вилоят ахолисининг 63 фоизини ташкил этади.
Вилоят ахолисининг тез суръатлар билан усиши асосан ахолининг табиий купайиши лисобига рУй бермокда. 1993 йилдан 2003 йилгача ахоли сони 256 минг кишига ёки 24 фоизга кУпайган. Табиий усиш хар 1000 КИШИТд 20,6 киши турри келмокда. Охирги йилларда табиий усишнинг бир оз пастга тушиши бутун республика милёсида «аи», килинган, бунга ИКТИсодИЙ сабаблар хамда давлатимизнинг бозор иктисодиётига утиш давридаги жараёнларини кУрсатиш мумкин. Илмий хулосаларга кура вилоят халк хужалиги сохаларининг тез суръатлар билан РИВОЖЛДНИШИ табиий усищ мутлок кУрсаткичларини аста-секин камайишига олиб келмокда. Узбекистон ахолиси куп миллатли бУлганлиги сабабли вилоятимизда хам 70 дан ортик миллат вакиллари ах,ил яшамокда. Булар орасида тубжой миллат хисобланган Узбеиар, к,озокдар, тожиклар ва «ирризлар мутлощ ку,тчиликни, яъни 95,2 фоизни ташкил этади. Шахарларда махаллий халкдардан ташлари бошла миллат вакиллари дам







Минг киши




Якунига нисбатан % кис.




1973

1983

1993

2003

1973

1983

1993

2003

Жами ахоли Ш жумладан

398

584

814

1070

100

100

100

100

збекла

282,5

429,2

618,6

888,1

71.

73,5

76,0

83,0

Козома

25,8

40,3

51,6




6,5







6,2

Кирризлар Тожикла

11,5

18.6
10,0

16,0
17,9

35,3
29,0

1.5

3.2

3,2
2,2

3,3
2,7

Бошка

72,2

85,4




51,3

18,0

14,6

12,3

4.8

Утган давр мобайнида махаллий миллатлар хам микдор, хам салмок, кУрсаткичларига кура энг куп Усишга эришган. Бунта албатга объектив сабаблар бор. Биринчидан Узбею•ыар ва бопща махаллий миллатларнинг табиий усиш кУрсаткичи юкори бУлса, иккинчидан уларнинг митрацияда кам иштирок э;гиппт натижасидир. Рус ва боища русийзабон
14
ахоли СдЛМОнИНИНГ табиий Усишнинг пастлиги ва охирги йилларда уларнинг миграция жараёнида фаол иштирок этиши сабабдир.
Кейинги йилларда вилоят ахолисининг билим-малака даражасида хам катта ижобий Узгаришлдр рУй бермокда. Турли йУналишдаги касб-хунар коллежлари ва лицейларининг ташкил этилиши малакали ишчи-кадрлар тайёрлаш имконини беради ва бу лозирги бозор муносабатлари ривожланиб бораёттан давр талабидир. Вилоятда межнат ресурсларининг сони, худудий таксимланиши, салмони усиш суръатлари, хамда улардан фойдаланиш даражасида муайян тафовутлар мавжуд.
Агар вилоятдаги табиий усишнинт баландмтини хамда ёшлар сонининг кУплигини кисобга оладиган бУлсак, мехнат ресурсларининг йилдан-йилга усиб бориши ва уларни иш билан таъминлаш долзарб масала бУлиб колаверади.
Бугунги кунда мех,натда банд булган ахоли сони 423 минг киши бУлиб, бу умумий ахоли СОНИНИНГ 42 фоизини ташкил этади.
Маълумки, мекнат ресурслари кисобланган ахолининг хаммаси дам ишлаб чикариш ва ноишлаб чикариш сохаларида турли хил сабабларга кура иштирок этолмаслиги мумкин. Бунга бир «анча сабаблар мавжуд, масалан ишлашга совлиги йУл к,Уймаслиги, карбий хизматни уташ, ишлаб чищаришдан ажралтан холда Вит, куп болали оналарни бола тарбияси билан банд бУлишини кУрсатиш кифоядир.
Серфарзанмик хос бУлган вилоят ахолисига фарзандни тарбиялаш хам жамият учун фойдали межнат хисобланади.
Вилоятда иктисодий фаол ахолининг хам, хужалиги тармокдари бУйича таксимланиши Республика курсаткичларидан бирмунча Фарк килам. А.Солиев ва бопщаларнинг «Минтакавий иктисодиёт» («Университет». 2003. 93-бет) кулланмасида вилоятда иш билан банд бУлган ахолининг иктисодиёт тармокдари бУйича таксимланиши куйидагича куфсатилган: (жамига нисбатан фоиз кисобида)
[5

с аноатда 8,6, УЧИШЛО< хУжалитида 44,5, курилишда 7, 1, транспорт ва алокада 3,4, савдо ва умумий ОВК.ат•лаНИшда 6,8, уй экой хужаииги ва маиший хизмат кУрсатишда 2,8, СОРЛИКНИ сакдаш ва спорт 5,8, таълим маданият, фанида 13,8 ва бошка тармокларда 7,2 ни ташкил этади. Меднатга лаёкатли ахолининг кУпчилиги кишлок хУжалиги билан банд, бу 301,4 минт киши ёки 73 фоиз демакдир. Саноат, курилиш, транспорт ва алокада ишловчиларнинг СДЛМОРИ йилдан-йилга ошиб бориши кузга Бу эса вилоятнинг индустриялашаётганлигидан далолатдир. Бозор муносабатларининг чукурлашиб бориши вилоят милёсида иктисодиЙ фаол ахолининг кайта таксимланишига сабаб бУлади. Ноишлаб чикариш тармокдарида ишлайдиш•ан адоли сонининг усиб бориши киггтлоуч хУжалигида ва кул мехнати куп фойдаланиладиган содаларда ишчилар .сонининг Ка»таЙИШИГа ОАИб келади.
Маълумки, ноишлаб чикариш тармощларининг тез суръатлар билан ривожланиши межнат ресурсларидан туларок фойдианиш имконини беради. Шу сабабдан вилоят ёшларини кУплаб ахолига хизмат кУрсатиш тармокдарига жалб лилиш ва бу со№ларда ишлаш учун зарур бУлган малакали кадрлар тайёрлашта алощида эътибор каратилиши керак.
Вилоят ахолисининг худудий жойлашуви жам узига хослиги билан ажрииб туради. Маълумки ахолининг худудий жойлашуви муайян худуднинг инсон яшаши учун кулай ёки нокулайлиги билан бемиланган. Вилоят микёсида тор ва торолди минтакаларда яшаш учун кулай шароит мавжудлиги сабабли ахолининг аксарияти шу худу№арда жойлаштан. ЧУЛ зонасида деярли одам яшамаган, факат утган асрнинг 50-60 йилларидан бошлаб бу жойларга сув келтирилгандан кейин ахоли чулни Узлаштириб обод к,илиш учун вилоятнинг топи ва ТОРОЛДИ туманлари (Бахмал, Фориш, Зомин) дамда «ушни вилоятлардан дам кучиб кела бошлагдн. Бу эса вилоят ахолисининг тез суръатлар билан Усишига ва Уртача ЗИЧмтГИ№ хам маълум
Узгаришларга сабаб бУлган. ХОЗИРДД вилоят адолисининг
16
Уртача ЗиЧлИГИ 1 км.кв.га 54 кишини ташкил этади. Шундай килиб, вилоят ахолисининг дудудий таксимланищида кейинги 10 йиллипарда анчагина ижобий Узгаришлар рУй берган. Келажакда вилоятимиз худудига боггща минтакалардан юкори дехлончилик малакасита эга бУлган мехнат ресурсларининт уз ихтиёри билан кучиб келиши давом этиши мумкин.
Бозор иктисодиёти муносабатларининг янада ривожланиши вилоят мицёсида урбанизация жараёнини тезлатиб шахар адолисини кУпайишига сабаб бУлади.


В ИЛОЯТ ШАХ,АР ВА ТУМАНЛАРИ
Жиззах—шакри, Вилоятнинг маъмурий иктисодий ва маданий марказидир. VI асрдан буён маълум. Майдони 1,7 минг км.кв. Ахолиси 140,0 минг КИШИ (2003 й). 1939 йил — 9 минг, 1959 йил — 15 минг, 1970 йил — 35 минг киши. Сангзор дарёси бУйида, денгиз сатдидан 460 метр баланмикда жойлашган. Шадар географик нуктаи назардан Узбекистон марказида жойлашгдн бУлиб, Республиканинг жанубий ва шимолий-шарщий кисмини бошка кисмлари билан боулайдиган йирик транспорт тутуни лисобланади. Катта Узбек тракти (Тошкент-Термиз) ва Тошкент-Самарканд темир йУли Жиззах шахри оркали утади. Эндиликда Жиззах замонавий, кУркам ва индустриал шахардир.
Кейинги йилларда шах,ар киёфаси таниб бУлмас дараждда Узгариб бормоча. Шахардаги мавжуд 32 та махаллада 30 дан ортик миллат вакиллари яшайди. 1930 йилда шахар саноатига асос солган ток заводи ишга туширилган бУлса, кейинчалик хусусан Жиззах вилояти ташкил этилгандан кейин бир катор озик-овщат, твимачилик, химия ва бошка саноат тармокдарига тегишли корхоналар курилиб, ИШГа туширилган. Истикдол шарофати билан бутунги кунда 25 та чет эл сармояси иштирокида таШКИЛ этилган ЩУшма корхоналар фаолият кУрсатмокда. Булар ордсида «Узэксайд», Жиззах-АКШ Фима корхонаси, «Жиззах РЛС пласт», Жиззах-Германия лУшма корхонаси, «Жибри» Жиззах-Буюк Британия кушма корхонаси, «Совпласгитал» кУп.гма корхонаси таркибига кирувчи Жиззах пластмасса заводи ва бопща бир катор давлат микёсидаги йирик саноат корхоналарини таъкидлаш жоиздир.
Жиззах шахри вилоятнинг асосий илм-фан ва маданиймаърифий маркази кисобланади. Бу ерда иккита олийгох, Жиззах педагогика институти ва Жиззах полетехника институти, бир канча коллежлар ва лицейлар, дамда 29 та Урта умумтаълим мактаби мавжуд.

Шахарда Ю.Ражабий номли вилоят мУсикали драма театри, вилоят «Урирчок театри, кинотеатрлар ,
19
кутубхоналар, стадионлар, музейлар, йирик бозорлар ва фузаролар ЙИРИНИ мавжуд. Туман маъмурий маркази Усмат бошка бир катор маишиЙ хизмат кУрсатиш объектлари шахарчасидир. Ахолисининг 92,5 фоизи Узбеклар, жойлашган. Урда, Бобо Як, Калиятепа, Нуриддин хожи шунингдек, кир;из, тожик, козок, рус ва бошка миллат мддрдсаси каби тарихий ва мемориал ёдторликлдр сдкданиб вакиллари хам яшайди. 1 км.кв.га Уртача 58 киши турри кожан. келади. Бахмал туманида Ощгопт ва Узунсой мармар )kP133dX узбек халлининг атокли жамоат давлат конлари мавжуд бУлиб, уни кайта ИШЛЕ\Ш учун Узбекистон арбоби Ш.Рашидов, щоир Х.Олимжон, драматург Шукур -Италия кУшма корхонаси барпо этилган. Спиртли ва Саъдулла, ёзувчилар Н.Сафаров, С.Азимов, академиклар салкин ичимликлар ишлаб чикарадитан ва асфальт ламда
У .Орипов, Н.Рашидов ва боп_щаларнинг ватани хамдир, ришт ишлаб чикарадиган заводлари, палос ва гилам ТУЛИИ.1 Арцасой тумани. 1975 йилнинг 26 ноябрида ташкилфабрикдлари, босмахона ва курилиш ташкилотлари мавжуд. этилган. Шимол ва шимоли-рарбда Фориш, жанубдаТуманда бурдокичилик фермалари, урмон хужалиги бор. Зафаробод, жануби-шаркда Пахтакор, шаркда ДУстлик,К,ишлок хУжалигида асосан чорвачилик, валЛДЧИЛИК ва шимоли-шаркда МирзачУл туманлари билан чегарадош,бОУДОРЧИЛИК ривожланган. Суториладиган ерлар 6,6 минт Майдони 0,49 минт км.кв. Адолиси 45,0 минг кишидангектарни ташкил этадИ, Туман Республикамиз микёсида ортикрок. (2003 й), Асосан узбеклар, шунингдек, лозощ,узининг «беш юлдуз» навли олмаси билан машдурдир. тожик рус, татар ва бошу. мимат вакиллари яшайди. Бахмал тумани нафакат Жиззах вилояти балки «Ушни Ахоли зичлити 1 км. кв.га Уртача 96 кишини ташкил этади. вилоятларнинг дам курорт ва дам олиш 30наси Арнасой туманида б та КИЩЛОК фукаролар ЙИРИНИ мавжуд. кисобланади. Туманда касб-хунар коллежлар, академик Туман маркази-Ролиблар шахарчаси. Арнасой тумани лицейлар ва 71 та Урта умумтаълим мактаблар, туман ху%жаликлари пахтачилик, валлачилик, полизчилик, марказий шифохонаси„ амбулатория ва врачлик пунктлари чорвачилик, баликчиликка ихтисослаштан. Туманда пахта мавжуд. Туманда «Бахмал каёти» газетаси нашр этилади. тозиагп заводи ва 5 та пахта тайёрлаш пункти мавжуд, 35 ДУСТЛИК тумани. 1970 йилнинг 16 октябрида тдшКИЛ минг гектар ерт дедкончилик килинади, шундан 20 минт га этилган. Шаркда Сирдарё вилояти, жануби-шаркда ерта пахта, 10 минг га ерга ралла, 4 минг га ерта долиз Пахтакор, рарбда Арнасой ва шимолий шаркда МирзачУл малсулотлари ва 1000 га ерта бор ва токзорлар мавжуд. туманлари билан чегарадошдир. Туман маркази дусглик Туман худудида 2 та коллеж, З та академик лицей ва 17 птахри. Туман худуди 0,45 минг км.кв. Ахолиси 50,0 минг та умумтаълим мактаблари мавжуд. Уларда 10540 та Укувчи кишидан кУпрощ (2003 й). Туман 8 та кишлок фукаролар тахсил олмокда. Бир канча маданий-маърифий муассасалар йининидан иборат. ДУстлик ахоли зич жойлашган ишлаб турибди. Туманда 1977 йилдан бошлаб, «Арнасой туманлардан бири бУлиб, 1 КМ.КВ.ГД 111 киши тури келади. Тонги» газетаси нашр этилади. Туманда пахта заводи, дон махсулотлари комбинати,
Б ахмал_туманњ 1943 йил 8 майда ташкил этилган 1957 нефтбаза, пахта ём ишлаб чикарадиган корхона, автокорхона ва бир канча курилиш тащкилотлари мавжуд. йил 12 октябрда Кллаорол тумани билан бирлаштирилган эди. 1971 йили 31 августда кайта тузилди. Бахмал тумани Кишлок, хУжалигида ПакгачилиК асосий тармок, Жиззах, Зомин туманлари Самарканд вилояти хисобланади. Бундан тапщари РДЛМЧИЛИК, бордорчилик ва ва Тожикистон Республикаси билан чегарадош. Маидони полиз махсулотлари хам етиштирилади. Вилоят микёсида 1,9 минг км.кв. Адолиси 96,8 минг кишидан ОРТИК (2003 й). дустлик энг куп пахта етиштирадитан тумандир. Жами
Бахмал туманида бита шахарча (Усмат) ва 10 та УЧИШЛОЩ экин майдони 40,0 минг гектарни тдшкил этади. 963 фермер
20 21
хужалиги фаолият курсатмокда. Туманда тиббиёт ва касб- Даштобод шахри ва 13 та кишлок фукаролар ЙИРИНИ хунар коллежлари, академик лицеилар ва 18 та Урта киради. Туманда илмий ишлаб чикариш муассасаси умумтаълим мактаби, З та касалхона, 10 дан ортик лисобланган Зомин миллий бори мавжуд. Зомин тор-Урмон амбулатория ва врачлик пунктлари ишлаб турибди. Туманда «Урилхонаси ва Урмон хУжа.лигида арча биологиясини «дустлик даёти» газетаси нашр этилади. Урганиш, хайвон ва Усимликлар турларини саклаб колиш Жиззах тумани 1926 йилнинг 29 сентябрида ташкил устида илмий-тадкъщот ишлари олиб борилмома.
топтан. У шимоли-рарб ва шимоли-шаркда Фориш ва Зоминда электромеханика заводи, Даштобо№а курилиш Пахтакор туманлари, рарбда Њллаорол, шаркда Зарбдор ва материаллари комбинати, пахта заводи, ун комбинати ва жанубда Бахмал туманлари билан чегарадошдир. Туман яна бир канча маданий маиший корхоналар фаолият худуди 1,44 минг км.кв. Ахолиси 145 минг кишидан иборат курсатмокда.
( 2003 й). Алолининг Уртача зичлити 1км.кв.га 131 киши Туман КИШЛО}к хУжалигида пахтачилик, раллачилик, турри келади. Маъмурий маркази Учтепа шаларчаси. бордорчилик ва чорвачилик асосий урин эгаллайди. Туманда 13 та ЩИ1.ЦЛО1.к фукаролар ЙИРИНИ мавжуд. Туманда Фойдаланиладиган ерлар 197 минг гектарни ташкил этади. пахта заводи, автокоркорхона, тикувчилик фабрикаси, Пахта, ралла, полиз. сабзавот, ем-хашак экинлари, картошка маиший хизмат кУрсатиш корхоналари ва бир «анча етиштирилади. Пичанзорлар, яйловлар, токзорлар ва курилиш ташкилотлари жоЙлашган. кУчатзорлар мавжуд.
П ахтачИЛИК, валлачилик, бордорчилик, сабзавотчилик ва Туманда тиббиёт ва касб хунар коллежлари, академик чорвачилик асосий кИШЛОК хужалик сохалари хисобланади. лицейлар, 72 та умумталим мактаби, болалар борчалари, Йилига 41,5 минг гектар ерга кишлок хужалик экинлари шифохона, амбулатория, врачлик пунктлари фаолият экилади. Туман вилоят маркази Жиззах шахрини сабзавот, ку%рсатмокда. Зомин туманида вилоят ахолиси учун дам полиз махсулотлари мева ва узум ламда чорвачилик олиш масканлари ташкил этилган. Республика ахамиятидаги максулотлари билан таъминлашга ихтисослашган. оналар ва болалар санаторияси мавжуд.

Т уман худудида коллежлар, академик лицейлар, 53 та 1932 йилдан буён «Шарк тонти» туман газетаси нашр умумтаьмм мактаби, болалар борчалари, шифохоналар, амбулатория ва врачлик пунктлари мавжуд- Зарбдор тумади. Зарбдор тумани шимолда Сирдарё «Жиззах туман газетаси 1932 йилдан бошлаб чоп вилояти, рарбда Жиззах тумани, жанубда Зомин тумани билан четарадош. 1979 йилнинг 4 декабрида ташкил ЗГИЛГаН. Зомин тумани. 1926 йилнинг 29 сентябрида ТдШКИЛ Майдони 0,51 минг км.кв. бУлиб, 30 мингдан ортикрок, этилган. Туман шимолда вилоятнинг Зарбдор тумани, рарбда ахоли яшайди (2003 й). Адолининг Уртача зичлиги 1 км.кв.га Бахмал ва Жиззах туманлари, шимоли-шаркда Сирдарё89 кишини ташкил этади. Туманда 5 КИШЛоК фукаролар

в илояти шарма Янгиобод тумани ва жануби-шаркда ЙИРИНИ, Бустон ва Зарбдор шахарчалари бор. Маркази Тожикистон Республикаси билан чегарадош. Майдони 2187 Зарбдор шадарчасидир. Туман асосан кИШЛОК хУжалик км.кв. Ахолиси 135 минг киши (2003 й). Адолининг Уртача мах,сулотлари, пахта, валла, бордорчилик, пиллдЧИлИК ва ЗИЧЛИГИ 1 км.кв.га 45 киши турри келади. АХОЛИСИ асосан полиз мадсулотлари етиштириш учун ИХТИСОСлашган. Узбеклар. Шунингдек, кирриз, тожик, рус, татар ва бошка Жами КишлоК хужалигида фойдаланадиган ер майдони 34,5 мимат вакиллари щам яшайди. Шахарликлар 32 минг киши. минг гектарни ташкил этади. Зарбдорда пахта тозалаш Маъмурий маркази Зомин шахарчасидир. Туман таркибига заводи, дон максулотлари комбинати, асфальт-бетон заводи,
22 23
автокорхона ва бир «анча щурилиш ташкилотлари мавжуд. шахар бУлиб, маъмурий маркази њмаорол шахридир. Туман Жиззах-Гулистон темирйУл ва автомобил йУллари Туман ахолиси 132 минг кишидан ортикрок (2003й).
ёкасида жойлашган. Туманда касб-хунар коллежлар, Туман худудида КУйтош вольфрам кони, Маржонбулок академик лицейлар ва 16 та умумтаълим мактаби, олтин кони, «Балтимор» Жиззах-Россия кУшма корхонаси, касалхона, врачлик пунктлари, поликлиникалар , МТП, паррандачилик фабрикаси, автокорхона, нефтбаза ва дорихоналар ва маданий-окартув муассасалари мавжуд. бир канча курилиш ташкилотлари мавжуд.
«Зарбдор» туман газетаси нашр этилади. Туман асосан раллачилик, бо»хорчилик, картошкачилик Зафарободлумани, 1973 йилнинг 12 апрелида ташкил ва сабзавотчиликка ихтисослаштан. К,ишлок хУжалигида этилган. Туман жанубда Жиззах тумани, шимоли-рарбда фойдаланиладиган ерларнинг умумий майдони 185 минг Арнасой ва дустлик туманлари, шимолда Фориш тумани, гектар бУлиб, асосий кисми лалмикор хисобланади. шаркда Пахтакор тумани билан чегарадош. Майдони 0,47 ћилаоролда Республика раллачилик илмий тадкилот минг КМ.кв. булиб, 50 мингдан ОРТИК ахоли яшаЙди (2003й). институтининг филиали жойлашган, унда 50 га якин илмий Охирги 20 йил давомида туман ахолиси 2 баравар кУпайган. ходимлар ишлайди. Институт олимлари томонидан бир Долининт Уртача ЗИЧЛИГИ 1км.кв.га 115 киши турри келади. «анча серхосил махаллий валла навлари яратилган.
Туманда 8 та кишлок, фукаролар ЙИРИНИ мавжуд бУлиб, Туманда хар йили 20 млн. дона тухум, 200 т жун, 4000 т
Зафаробод шаларчаси маъмурий марказ лисобланади. [Ушт ва бошка махсулотлар етиштирилмокда. Туманда 2 та Саноат корхоналаридан пахта тозалаш заводи, машина- коллеж 2 та академик лицей, 85 та умумтаълим мактаби, З трактор парки, бир канча курилиш ташкилотлари мавжуд. та ШИфОХОНа, 21 та амбулатория, поликлиника ва врачлик Туманда жами 972 Урта ва кичик бизнес субъектлари пунктлари фаолият курсатмокда. «Раллаорол туман фаолият кУрсатмома. газетаси 1932 йилдан чоп этилмокда.
КишЛОк хужалигида асосий Уринни пахтачилик Мирзачул тумани 1967 ЙИлнинг 9 январида ташкил эгаллайди. узаллачилик, бордорчилик, полиз мадсулотлари этилган. Шимолда Козористон Республикасиь жанубда етиштириш хамда чорвачилик билан паррандачилик дустлик тумани, шаркда Сирдарё вилояти ва рарбда Фориш ривожланган тармокдардан жисобланади. Фойдаланилади- тумани билан чегарадош. Майдони 0,42 минг км.кв. бУлиб, ган ерлар 33 Минг гектардан купрокдир ва улар асосан 54 минг кишидан ортик адоли яшайди (200.3й). Адолининг фермер хуђкаликларига бУлиб берилган. Туманда касб- Уртача зичлиги 1 км.кв.га 120 киши. Туман 11 та КИШЛОК лундр коллежлари, академик лицейлар, 24 та умумтаълим фукаролар Йиринидан иборат. Маъмурий маркази Гагарин мактаб, ШИФОХОНД, амбулаториялар, 14 та врачлик шахри хисобланади.

пунктлари, кутубхоналар фаолият куфсатмокда. 1974Туманда пахта тозалаш заводи, сут махсулотлари йилдан буён «Зафар й'лидан» туман газетаси чоп хиссадорлик жамияти, «Ином» савдо ишлаб чикариш этилмокда. фирмаси, «МирзачУлун» хусусий корхонаси, автокорхона, Еаллаороттумани 1926 йилнинг 29 сентябрида ташкил бир канча щурилиш ташкилотлдри дамда савдо ва маиший топган. Туман шимолда Фориш, жанубда Бахмал, шарма хизмат курсатиш корхоналари мавжуд.
Жиззах туманлари ва рарбда Самарканд вилояти биланПахтачилик, валлачилик, пиллачилик, полиз чегарадошдир. МаЙДОНИ 1949 км.кв. бУлиб, 13 та КИШЛОК мадсулотлари ва сабзавотчилик дСОсиЙ кигплок хУжалик фукаролдр ЙИРИНИ ва 107 кишлОКдДН иборат. Туманда 2 та сохалари хисобланади. Умумий экин майдони 34 МИНГ га бУлиб, асосий кисми фермер хУжаликларига бУлиб
24 25

берилган. Сувориладиган майдонларнинг 6096 дан кУпрорига
пахта экилади.
Т уманда 2 коллеж, академик лицей, 18 та мактаб, бундан ташкари мусища ва спорт мактаблдри, болалар борчалари фаолият ку%рсатмокда. 250 Уринли шифохона, З та диспансер, 8 та врачлик пунктлари, поликлиника ва амбулаториялар мавжуд. Вилоят ахамиятига эга бУлган физиотерапия шифохонаси фаолият кУрсатмокда. 1968 йилдан буён «МирзачУл овози» туман газетаси чоп этилади.
П ахтакор_тумани. 1967 йилнинг 9 январида МирзачУл жануби-рарбидати Узлаштирилган ерлар немзидае ташкил этилган. Шимолда дустлик, жанубда ЖИзздХ, рарбда Зафаробод ва Арнасой туманлари, шарма Сирдарё вилояти билан чегарадошдир. Майдони 0,30 МИНТ км.кв. Ахолиси 60,5 минг кишини ташкил этади (2003 й). Вилоятда ахоли зич жойлашган туманлардан бУлиб, ахолининт Уртача зичлиги 1 км.кв.га 155 киши турри келади. Туман 1 шалар ва 7 та кишлок фукаролар Йиринидан иборат. Маркази Пахтакор шадри.
Пахтакор саноати нисбатан ривожланган туманлардан хисобланади. Туманда саноат корхоналаридан пахта тозалаш лиссадорлик жамияти, таъмирлаш заводи, 2 та автобаза, МТП ва бир канча курилиш ташкилотлари мавжуд. Бундан тапщари «УзПолтекс» Жиззах-Польша куђпма корхонаси ташкил этилган бУлиб, йилига З минг тонна пахтани кайта ишлаш кувватига эга. К,ишлоК хУжалигида етакчи соха пахтачиликдир. Раллачилик, ПИллачилик, бордорчилик, сабзавот ва полиз мадсулотларини етиштириш хам ривожланган сожалардан кисобланади.
Туманда 26,7 мингга сувориладиган ер мавжуд ва улар асосан фермер хУжаликлдригд бУлиб берилган. Туман милёсида етиштирилаётган КИШЛОК, мадсулотларининг асосий кИСМИ 879 фермер хУжалиу-лар зиммасига тури келади,
Туманда 2 та коллеж, академик лицей, 20 та умумтаълим мактаб, 4 та шифохона, кардиоревматология санаторияси
26
мавжуд. 1969 йилдан буён «Пахтакор хаёти» туман газетаси чоп этилмокда.
Фориш тумани. 1935 йил 9 феврали ташкил этилган бУлиб, шимол ва шимоли-шаркда Козористон Республикаси, шаркда МирзачУл ва Арнасой, жануби-шаркда Зафаробод ва Жиззах, жанубдд у;дллдорол туманлари, рарбда Самарканд ва Навоий вилоятлари билан чегарадошдир. Туман майдони 9893 км.кв. Майдоннинг катталиги жилатидан бир катор Европа давлатларидан (Люксембург, Лихтенштейн, Монако, Мальтани кУшиб лисобланганда) каттарокдир.
Бу уман худуднинг ката кисми чул ва сахролардан иборат. Туманда 75 минг кишидан ортикрок ахоли Ис•гикомат «илади (2003 й). 14 кишлощ фукаролар йимни мдвжуд. Маъмурий маркази ЯНгИКИШЛОК шахарчаси.
Туманда охак заводи, Учкулоч рух-к,Уррошин корхонаси асфальт заводи, коракУл териларини кайта ишлайдитан корхона, МТП, урмон хвалим, автобазалар ва бир канча курилиш корхоналари мавжуд. Туман чорвдчиликка ихтисослашган бУлиб, асосан коракулчилик билан шутулланади. Мавжуд яйловларда ЗОО мингдан ортикрок коракул КУйлари бокилади. Хар йили 400 т жун ва 7,5 минг тонна тушт тайёрланади. Йилига 55 дона коракул териси олинади. Раллачилик, бордорчилик ва узумчилик хам етакчи тармокдар кисобланади. форинт Узининг, хуракибоб ва хусусан сояки майизлари билан машхурдир. Туманда 510 МИнт га ер мавжуд, Охирги йилларда тез суръатлар билан балилчилик ривожланмокда. Туманда 78 мактаб, коллежлар, академик лицейлар, 10 та шифохона, 20 та врачлик пунктлари, поликлиника ва амбулаториялар фаолият кУрсатмокда. Туман х.удудида вилоят мищёсидаги физиотерапия шифохонаси мдвжуд. 1939 йилдан буён «Фориш тонги» туман газетаси чоп этилади.
Янтиобод-тумани, 1999 йил 9 декабрда ташкил этилган. Туман рарбда Зомин тумани, Колган томондан Тожикистон Республикасининт Сурд ВИЛОЯТИ билан чегарадошдир. Майдони 0,41 минг км.кв. бУлиб, 25 минг кишидан ортик
27

Туманлар

Майдони
МИНС

Ахолиси
киши

Маркази

Жиззах
масофа

Ахоли Урта
зичлиги киши

А насой

0,49

415,0

олиблар

52 км

96

Бахмал

1,86

105,0

Усмат

60 км

58

стлик

0,45

50,0

Д“ тлик

47 км

111

Жиззах

1.44

145,0

Учтена

8 км

131

За бдо

0,51

50,0

Зарбдо

27 км

89

Зомин

2,87

135,0

Зомин

57 км

45




а обод

0,47

50,0

Зафаробод

34 км

116

Ми зд А

0,42

54,0

Гага

69 км

120

Пахтако

0.38

60,5

Пахтако

25 км

155

фо иш

9,90

75,0

Янгикишлок,

67 км




Г'аллаорол

1,90

132,0

Раллао л

30 км




Янгиобод

0,41

25,0

Баланчакир

90 КМ

61

а холи яшайди (2003 й). Туман 5 та кишлок, фукаролар йиринидан иборат, Маъмурий маркази Баландчакир шахарчаси. Туманда 31 та кишлок мавжуд. Янгиобод саноати суст ривожланган туманлардан хисобланади. Мавжуд саноат корхоналари асосан махаллий эхтиёжни кондиришга каратилган. Хозирги кунда Германиянинг «Импорт-экспорт АБ» компанияси камкорлитида салкин ичимлињлар ишлаб чикариш корхонасини т7ШКИЛ этиш усгида иш олиб бормокда. К,ишлок хУжалигида чорвачилик ва деХЩОНЧИЛИК яхши ривожланган. Бугунги кунда туман яйловларида 12057 та «орамол ва 45394 та щУй ва эчкилар парвариш килинмокда.
Туманда туризмни ривожлантиритц ва вилоят хамда Республика ахолиси учун дам олиш масканларини ташкил этиш максадга мувофикдир. Шифобахш сувларга эга бУлган кУпсина булокдар келажакда экологик тоза минерал сувлар ишлаб чикариш имконини беради.
Туманда 1 та коллаж, 1 та лицей, 14 та умумтаълим мактаб, шифохона, поликлиникалар ва врачлик пунктлари мавжуд.
2829


ВИЛОЯТ САНОАТИ ВА КУРИЛИШИ
Вилоят идтисодиётининг ривожланишида мо№ий ишлаб чицаришнинт асосий тармом лисоблашан саноат етакчи рол уйндйди. Ямм ички махсулотларнинг 20 фоизи саноат циссасига турри келади. Саноатни ривожлантириш учун вилоятда барча ИКТИСОдИЙ ва ижтимоий омиллар мавжуд. Бутунги кунда машинасозлик, электромеханика, руда казиб олиш, аккумляторлар ишлаб чикариш, пахта тозалаш, трикотаж, ип-йитирув, химия, (пластмасса ва полиэтилен), КУРИЛИШ материаллари, пайпок тукув, мебелсозлик, ва озик-овкат, саноат содалари етакчи тармокдар лисобланади. Бу тармомарни тез суръатлар билан ривожлантиришда табиий кулай шароит билан бирга малакали иш кучи, инфратузилма холати ва транспорт имкониятлари хамда фан техника таращкиёти даражаси егарлидир. ВИЛОЯТ милёсида ёкилуи энергетика мажмуаси суст ривожлаш•ан бУлиб, электроэнерсияга булган эхтиёж асосан кушни вилоятлар хисобидан копланмокда.
Вилоят худудининг иктисодий салох,ияти ва табиий шароитлари бир хил бУлмаганлиги кисобга олиниб, уни кисмларга бУлиб, Урганиш А.Тошкенбоев, У.НосировларНИНГ «Жиззах вилояти» (Тошкент. «Узбекистон » 1996 йил) рисоласида уз аксини топган.
СУнгги йилларда вилоят иктисодиётида 603ор муносабатларининг чукурлашиб бориши, ички кудудий мехнат таксимотидаги муайян Узгаришларнинг пайдо бУлганлш•и, шу билан бирга ишлаб чикариш кучларини жойлаштиришда иктисодий-ижтимоий омиллар ва табиий географик шароитларда маълум тафовуглар мавжудлиги хамда узок, исгрщболни лисобга оман холда вилоят худудини КУЙИ№ГИ саноат тугунларига бУлиш максадга мувофикдир.
1.Жиззах худудий сднодт тутуни (Жиззах шахри ва
Жиззах тумани)
2.ДУстлик худудий саноат труни (ДУСТЛИК, Арнасой вд МирзачуУл, Пахтакор, Зафаробод туманлари). зо
З.Њллаорол худудий саноат тутуни Саллдорол ва Бахмал туманлари).
4.Ддштобод худудий саноат тутуни (Зарбдор, Зомин ва Яшиобод туманлдри].
5. Учлулоч худудий CdHOdT тугуни (Фориш тумани).
Мустащиллик йилларида тез суръатлар билан ривожланиб, техника ва технологияси янгиланиб бораётган вилоят саноати, мавжуд тафовутлардан тупи ва окилона фойдаланиб. саноат тармокдарини омилкорона ривожлантириш имкониятига эга.
Жизздх худудий санодт тутуни, Майдони 3,14 минг км.кв. Ахолиси 285 минг КиШИ. Маъмурий жих,атдан Жиззах шахри Жиззах туманини уз ичига олади. Жиззахда ишга туширилган биринчи саноат корхондси охак заводи бу%либ, у 1930 йилда малсулот бера бошлаган. Жиззах чум ва МирзачУлни Узлаштириш ва обод Килиш№ катта лисса ку%шган Жиззах курилиш материаллари комбинати 1960 йилда ишга ТУ.тпирИЈ\ТН. Жиззах вилояти ташкил этилганидан кейин унлаб саноат корхоналдри ишга туширилиб, Жиззах Республикамизнинг саноатлашган шахарларидан бирига айлантирилди. Мустакиллик йилларида саноатни ривожлантириш учун янада хам купрок эътибор берилмокда. 2003 йил холатига Жиззах худудий саноат тугунида 100 дан зиёд саноат корхоналари мавжуд бУлиб, 21 млрд сумдан турли хил саноат махсулотлари ишлаб чикарилган. Улар орасида полиэтилен трубалар ва плёнкдлар, кислотали аккумляторлар, темирбетон плиталар, керамзит, олак, пахта толаси, турли хил лотоклар, ип-калава, трикотаж махсулотлари, пайпокдар, мебеллдр, РИШТ, ипак толаси, ёр-моЙ, сут махсулотлари ва бопща махсулотлар ишлаб чикарадиган корхоналар аложида ажралиб туради. Эндиликда саноат тутуни дудудида чет эл сармоялари иштирокида барпо этилган кУшма корхоналар сони йилдан йилга кУпайиб бориб, уларни сони 25 тата етди. Шуларни 19 тасида турли хил саноат мадсулотлари ишлаб чикарилмокда. Хусусан, Узбекисгон-Америка кушма Штатлари камкорлигида барпо ЭТИЛГан «Узэксайд» кушма
31


корхонаси дикцатга сазовордир. Низом жамрармаси 147 млн АК,Ш долларини ташкил этадиган бу кУшма корхона йилига 1 млн дона кислсгали аккумляторлар ишлаб чикариб, 50 фоизини чет мамлакатларга экспорт КИЛИШИ куда тугилган. Республикамизда бу махсулотларни асосий харидорлари «УзДЭУавто» ва «Самкочавто» кушма корхоналари хисобланади. Узбекистон-Туркия хамкорлигида барпо этилган «Жиззантеп» кушма корхонаси уз махсулотлари билан халк орасида танилиб бормоча. Бу корхона йилига 125 млн сумлик турли хил андозадаги гиламлар ишлаб чикариб, вилоятимиз ва мамлакатимиз бозорларида сотмокда. Ишлаб чикарилаётган гиламларнинг бир кисми Туркия Республикасига экспорт цилинмокда. Гилам тукиш сирларини Урганипг учун 50 нафар ёш йигит ва кизлар уз миакаларини Туркия давлатидати турдош корхоналарда ошириб келдилар. Келажакда ип-йигирув фабрикаси, трикотаж ва пайпок тукув корхоналари негизида. хам турли хил енгил саноат максулотлари ишлаб чикарадиган кушма корхоналар барпо этиш максадга мувофикдир.
Дустд.ию.худудий саноат тутуни, - Майдони:-2,21 минг кв.км. Ахолиси:- 259,5 минг киши. Маъмурий жихатдан дустлик, ' Арнасой, Пахтакор, Зафаробод ва МирзачУл туманларини уз ичига олади. Бу саноат тугунида 20 дан ортик саноат корхоналари мавжуд бУлиб, дустлик дон махсулотлари комбинати, Гагарин кукун металлургия заводи, Пахтакор, Зафаробод, дустлик ва МирзачУл пахта заводлари шулар жумласидандир. Чет эл сармояси иштирокида 5000 тонна чигитни кайта ишлаб пахта мойи, кунжара ва шелуха игплаб чикарадиган « Эл-Эрк-Нур» Узбекистон — Хитой ва йилига 3000 тонна пахта толасини кайта ишлдб, ип-калава ишлаб чикарадиган «Уз- Полтекс» Узбекисгон -Польша хамда пахта толасидан эшилган ип тайёрловчи «Иржартекстил» Узбекистон -Покисгон кушма корхоналари фаолият кУрсатмокда. Охирги йилларда бу саноат тугунида кичик ва Урта бизнесни ривожлантириш учун алолида эътибор берилмокда. КИЧИК корхоналардан
32
ерёнрок,ни кадокдайдиган, сужи кайта ишлайдиган, енгил саноат махсулотлари ишлаб чикарадиган корхоналар
мдвжуд. Келажакда Арнасой ва Зафаробод туманларида Тузкон ва АйдаркУмти туз ва боща хом-ашёлардан фойдаланиб, химия саноатига Тк2ГИШЛИ бУлтан корхоналарини куриш максадга мувофикдир. КИШЛOК хужалик махсулотларини кайта ишлайдиган, турли хил шарбатлар ва салкин ичимликлар ишлаб чикаришни йУлга кУЙИП1 истицболли сожалардан хисобланади.
РаллаоролдудудТсаноат-тугуни, Майдони:- 3,76 минг км.кв. адолиси:- 237,0 минг киши. Маъмурий жихатдан Г7аллаорол ва Бахмал туманларини уз ичига ОмДИ. Бу худудий саноат тугунининг корхоналари асосан Усмат, КУЙтош шахарчалари хамда Е?аллаорол ва Маржонбулощ шахарларида жойлашган. К,Уйтошда 1937 йилдан буён вольфрам ва молибден рудалари к,азиб олинади. Бу кондан казиб олинган рудалар катта стратегик ахамиятга эта бУлиб, Чирчикдаги кийин эрийдиган ва иссикка чидамли котишмалар комбинатининг асосий хом ашёсидир. Хозирги пайтда КУйтошда валлостонит, мармар, гранит, олак казиб олиб кайта ишлаш чора-тадбирлари кУрилмокда. Якин келажакда бу лудудий саноат тугунида рангдор металлургиянинг ботика тармоклари хам ривожлантириш назарда тугилган, жумладан, Маржонбулок шахрида АКШ сармояси ва техналогияси асосида ишлатилган руда колдиоаридан олтин ажратиб олиш бУйича кушма корхона ташкил этиш режалаштирилмокда. Г7аллаорол шахрида кИШЛОК ХУжаЛИК махсулотларини кайта ишлаб тайф
махсулот чикарадиган Узбекисгон-россия «Балтимор» кУшма корхонаси фаолият кУрсатмокда. Бахмал тумани худудида жойлашган Октош ва Узунсой мармар конларидан олинадиган мармар сифати жихатидан мутахассислар томонидан юкори баколанган бУлиб, Узбекистон-Италия хамкорлигидаги барпо ЭТИЛТТН кушма корхона сифатли махсулотлар ишлаб чикармокда. Бутунги кунда «Бахмалшароб» хиссадорлик жамияти турли хил СПИртли ва Силин ичимликлар ишлаб чикармокда. Бундан ташкари
33

гилам тулиш, кулолчилик, РИШТ ва бошка курилиш материаллари ИИ.лаб чикарадиган корхоналар хам фаолият кУрсатмокда.
Дащтобод худудий саноат тутуни. Майдони:- 3,60 минг км.кв. Алолиси:- 210,0 минг киши. Маъмурий жилатдан Зарбдор, Зомин ва Янгиобод туманларини уз ичига олади. Саноат тутуни транспорт тармооарига ЯлИНЛИТИ билан ажралиб туради. Бу худудда 15 дан ортик саноат корхоналари мавжуд. Курилиш материилари комбинати, пахта заводит ун комбинати, электромеханика заводи ва бошщалар шулар жумласидандир. Урта Осиёдаги энг йирик Сирдарё ГРЭС нинг якинлиги бу саноат тутунида келажакда куп электр энергияси талаб киладитан тармоџарни ривожлантириш имкониятини беради.
Учкулоч худуддй саноат тугуни. Майдони:- 9,90 минг км.кв. Ахолиси:- 75,0 минг киши. Маъмурий жидатдан Фориш туманини уз ичига олади. Бу худудий саноат тутунининг узига хослиги шундан иборатки, вилоят территориясининг 55 фоизини эгаллайди. Казилма бойликларга бой бу худуд келажакда рангли металлургия саноатининт марказларидан бирита айланиши мумкин. Лозирги кунда фаолият кУрсатаёттан Учкулоч кони рух, кУррошин ва бошка металларни ОЛМ€\ЛИК, ТОР-КОН металлургия комбинатига хом-ашё сифатида етказиб бермокда. Аникданган базальт ТОР жинсининг катга микдордати захиралдри х,озирги замон технологиялари асосида турли хил нотћима материаллар ишлаб ЧИ№РИШ имкониятини беради. Бу борада Узбекистон-Украина «Базальт» ЛУшма корхонасини барпо режалаштирилган. ОхаКТОШНИНГ катга захиралари мавжудлим туфайли охак заводи фаолият кУрсатиб, пиширилган охак ва турли хил щурилишбоб мацсулотлар тайёрланмокда. Келажакда минерал хом-ашё, ер, межнат ресурсларидан янада ощилона ва унумли фойдаланиш асосида вилоят ишлаб чикарувчи кучларини комплекс ривожлантириш ва уни Республика миуфсидаги лиссасини янада кУпайтириш назарда тутилмокда. Вилоят саноатини
34
ривожлантиришда узига хос муаммолар хам йУк эмас, факат махаллий омиллардан окилона фойдалана билиш, мавжуд муаммоларнинг ечимини топишт•а кумаклашади. Мустахиллик шарофати билан мавжуд муаммолар уз ечимини топмо№а. Вилоятда мавжуд саноат корхоналари мулкчиликнинг турли шаклларига утиши, 6030р ик,тисодиёти давридати кийинчиликларни енгишга ёрдам бермокда. Эндиликда вилоятимиз микёсида саноат корхоналари курилишига кУпрок эътибор берилмома. Вилоятнинг кишлок жойларида халкимиз азалдан шурулланиб келган гиламчилик[ дурадгорлик, ёроч Уймакорлиги, сандцсозлик, бешиксозлик, кулолчилик, пичокчилик, зардузлик каби хунардмандчилик турларини янада ривожлантириш максадга мувофикдир.

Download 1,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish