Karbon kislotalarning umumiy tavsifi, tabiatda tarqalishi

I. Karbon kislotalarni oksidlash reaksiyalari orqali olinishi
1. Spirtlarni oksidlab
2. Aldegidlarni oksidlab

[O] – havo kislorodi va Co, Mn kat.
Tabiatda tarqalishi. Chumoli kislota HCOOH, o‘tkir hidli, rangsiz suyuqlik, 101 °C da qaynaydi. Suvda istalgan miqdorda eriydi. Terini kuydiradi.
U chumoli bezlaridan ajralib chuqadigan suyuqlik tarkibida, shuningdek ba’zi o‘simliklarda, qichitqi o‘t (krapiva)da va ignabargli archada bo‘ladi. Qichitqi o‘tning kuydirishi — chumoli kislotaning yallig‘lantirish ta’sirining natijasidir. Moy kislota (propan kislota) achigan moy tarkibida, valerian (butan) kislota esa valerian o‘simligi ildizida bo‘ladi.

Chumoli kislota

• 16 asr – chumolilardan chiqadigan “achchiq bug’i o’simliklardan olingan bo’yoqlarning rangini qizil rangga o’zgartirishi aniqlangan
• Dj. Rey – chumolilardan chumoli kislotasini sintez qilgan va unga nom bergan

Olinishi. 1. Karbon kislotalar laboratoriyada anorganik kislotalar kabi ularning tuzlariga sulfat kislota ta’sir ettirib qizdirish bilan olinishi mumkin:
To‘yingan bir asosli karbon kislotalar, asosan, quyidagi usullar bilan olinadi:

• Murakkab efirlarni gidrolizlash bilan olish mumkin:

Bu usul amalda yuqori molekular yog‘ kislotalarini yog‘lardan va moylardan olishda qo‘llaniladi. 2. Birlamchi spirtlarni oksidlash yo‘li bilan olish. Bunda avval aldegid, so‘ngra esa kislota hosil bo‘ladi:
Karbon kislotalarni yana bir vakili sirka kislota bo`lib: Sirka kislota odatdagi temperaturada — o'ziga xos o'tkir hidli rangsiz suyuqlik. U +16,6°Cdan past temperaturada muzga o'xshash kristallar holida qotadi, shu sababli m u z sirka kislota deyiladi.
Sirka kislota suvda istalgan miqdorda eriydi, uning suvdagi 3 - 9 % li eritmasi sirka deyiladi va ovqatga qo'shish uchun ishlatiladi. 70 - 8 0 % li sirka kislota sirka essensiyasi deyiladi.
Kimyoviy xossalari jihatidan sirka kislota mineral kislotalarga o'xshaydi. U suvdagi eritmada ionlarga dissotsilanadi: