|
ob’ektiv psixolgiya;
sub’ektiv psixologiya;
Psixologiya ruhni o’zini o’rganishdan kechganligi uchun uni ruhsiz psixologiya deb atagan bo’lsalar ob’ektiv psixologiya esa psixikasiz psixologiya deb ataganlar. SHuning uchun ham Uotson psixologiya haqidagi maxsus asarini psixologiya xulq haqidagi fandir deb nomladi.
B u x e o v e r i z m-inglizcha Vixeoyror so’zidan olingan bo’lib, xulq-atvor degan ma’noni bildiradi. Amerika psixologiyasidagi bu yo’nalish shuning uchun Buxeoveorizm deb atalgan.
Biz odatda organizmning harakatlari, mimika, ishoralar, nutq ichki kechinmalarni faqatgina tashqi zahira deb bilamiz. Traditsion ratsionalistik va emperik psixologiya ham bizning harakatlarimizni ko’pchiligi ichki psixik kechinmalarni faqatgina tashqi ifodasidir deb izohlaydi. Buxeovirizm asoschisi Tordayk kuzatish metodi va eksperimentlar o’o’tkazishni asosan hayvonlarda o’tkazib, hayvonlarda malaka hosil qilish jarayonini o’rgangan Goridayk hayvonlar psixikasini o’rganishdagi xuddi shu ob’ektiv metodlarini inson psixik hayotini o’rganish ham kuchirish ham mumkin deb hisobladi. Inson xulqi reaktsiyalar yig’indisi sifatida bitta emas balki butun bir qo’zg’ovchilar sistemasi bilan tashqi ta’sirda vujudga keladi. Organizmning javob harakatlar yig’indisini ro’yobga chiqarish barcha qo’zg’ovchilarning murakkab yig’indisini Buxeoviristlar fikriga insondagi ushbu harakatlar reaktsiyalar ong bilan emas balki xulq-atvor bilan boshqariladi. Bunda sezgi, idrok, iroda, xayol, tafakkur kabi bilish jarayonlari tushunchalari o’rniga har xil nomlangan reaktsiyalar ishlatiladi. Buxeoviristlar fikriga tashqi qo’zg’atuvchi bilan inson xulqi o’rtasida qonuniy kuchli bog’lanish mavjuddir. Buxeoviristlar fikriga psixologiya ham tabiiy fanlar singari aniq fanlar sistemasiga aylantirilishi kerak. Psixologiya endi falsafaga emas, balki ximiya, fizika, madaniyatshunoslik, biologiya, sotsiologiya fanlari bilan alohida bo’lishi kerak. Bixeovirizm fikricha psixologiyaning oxirgi vazifasi insonning butun bir jamiyatni, xulq-atvorini o’rganishdan va tashkil qilishdan iboratdir. Psixologiya harbir odamning hatti-hrakatini oldindan ilmiy asosda aytib berishi kerak. Bixeovirizm nuqtai-nazaridan ta’lim va tarbiya jarayonida tarbiyachi va tarbiyalanuvchi ongiga ta’sir qilishdan emas, balki o’sha ta’sirga sharoit yaratib berishdan iboratdir.
Psixolog bolalar hayotida yuz beradigan turli vaziyatlarni bolalar ishtirokida tashkil etadi. Masalan,
Koptogini yo’qotib qo’yib yig’lab turgan bola;
Ona ishdan charchab keldi;
Do’sti xafa bo’lib o’tiribdi, chunki uning onasi betob;
O’rtog’i uy ishlarida yordam berishni iltimos qildi.
kabi vaziyatlar. Bunda psixolog boladagi empatiya, boshqalarga nisbatan munosabatini kuzatadi. Shuningdek, vaziyatlarda qanday yo’l tutganliklariga e’tibor beradi. O’yin vaqtida bolalar qiynalib qolganda psixolog turtki berib turishi mumkin.
4. “Apelsin” o’yini.
Bolalar ikki jamoaga bo’linishadi. Har bir jamoaning birinchi o’yinchisi apelsinni qo’llari yordamisiz bo’ynida tutib turadi. Shu holatda jamoasidagi keyingi ishtirokchiga apelsinni beradi u ham bo’yni ostida tutib oladi. Shu tarzda o’yin davom etadi. Birinchi o’yinchiga apelsinni qaytarib bergan jamoa g’olib bo’ladi. Bolalar psixologning buyrug’i bilan o’yinni boshlashadi.
5. Boshqalar bilan aloqa qilish qoidalarini tushuntirish (mustahkamlash ishlari).
- boshqa bolalarning tashqi ko’rinishidagi kamchiliklardan kulmang, masxara qilmang, laqab qo’ymang!
- boshqalarga hamdard bo’lishimiz, ularning muvaffaqiyatlaridan zavqlanishimiz va omadsizliklaridan xafa bo’lishimiz kerak!
- yordamga muhtoj kishilarga befarq bo’lmasligimiz, qo’limizdan kelsa ko’mak berishimiz kerak!
- o’zingiz xohlamagan narsani, boshqalarga ham ravo ko’rmang!
1. Salomlashish.
2. “Bir-biringizga yaxshi so’zlarni ayting!” mashqi.
- sen eng chiroyli…
- sen eng mehribon…
- sen eng qo’rqmas…
Va shunga o’xshash so’zlar.
3. “Kulgili portret” rasm chizish mashqi.
Bolalar ko’zlari bog’langan holda , quvnoq musiqa ostida maxsus doskaga odam tasvirini chizishlari so’raladi. Bolalar navbat bilan rasm chizishga chaqiriladi.
4. “Sayohat” nomli etyud.
Yoz kunlarining birida bolalar sayohat qilishga chiqishdi. Bir payt yomg’ir yog’ib qoldi. Momaqaldiroq boshlanishi bilan bolalar uylariga qochib kirishdi. Biroz vaqt o’tgach yomg’ir yog’ishi to’xtadi. Bolalar yana tashqariga chiqishdi. Ular kichkina ko’lmakchalar ustida yugurishib o’ynashdi.
5. “Qog’oz yirtish” mashqi.
Bolalarga bu mashq ularni yoqimsiz his-tuyg’ulardan xalos bo’lishiga va ularga katta kuch berishi tushuntiriladi. Keyin psixolog bolalar bilan turli his-tuyg’ular va ularni keltirib chiqaradigan vaziyatlar haqida suhbatlashadi (3-4 daqiqa). Bolalar aylana bo’lib turishadi va psixolog bilan birga qo’llariga berilgan qog’ozlarni bo’laklab yirtib o’rtaga tashlashadi. Qog’oz uyumi yiriklashguncha yirtishda davom etishadi. Keyin bolalar uyum bo’lib turgan qog’oz parchalarini bir-birlariga sochib o’ynashlari yoki yuqoriga sochib mashqni davom ettirishadi.
6. Bolalar biz bilishimiz kerak bo’lgan qoidalar (mustahkamlash ishlari)
- agar bahs-janjal uchun siz aybdor bo’lsangiz, aybingizni tan oling. Buning uchun mana bu sehrli so’zlardan foydalaning: “kechir”, “biz yaqin do’stlarmiz”, “kel birga o’ynaymiz”, “seni yaxshi ko’raman”;
- do’stlaringizga va hammaga tez-tez tabassum qiling, ularga yoqimli, yaxshi so’zlar ayting;
- eng yaqin kishilaringizga, o’zingiz yaxshi ko’rgan odamlarga, do’stlaringizga sovg’alar bering, ularni uyingizga mehmonga chaqiring.
Xulosa
X1X asrning oxirida bir qancha amerikalik psixologlar jumladan E.Gorondayk va Uotsonlar psixologlar tajribalar asosini olib qaralganda yangi bir tushunchalarning kirib kelishi orqali ular olib borgan tajribalarni bir-biriga solishtirib natijalarini baholab borish. Insondagi o’zgarishlarga muhitning o’zaro ta’sir tomonlari hamda ongning insonda bo’layotgan o’zgarishlarga ta’sir etmasligini ilgari surganlar. Psixologiyada bu fikrlarni o’zaro tahlili orqali ijobiy, salbiy tomonlarini o’rganish. Uotson psixologiya fanining xulq-atvori haqidagi fan ekanligini ta’kidlagan bu orqali bixeovirizm tushunchasi fanga kirib kelgan va tahlil orqali o’rganilgan.
Adabiyotlar
M.G.YAroshevskiy «Istoriya psixologii» Moskva. Izd. «Nauka» -1979 yil.
A.N.Jdan. «Psixologiya ot antichnosti do nashix dney» Moskva, «Nauka» -1989 y.
Yu.B. Gippenreyter «Vvedenie v obshuyu psixologiyu» Moskva, Izd. MGU- 1098 g.
www.ziyonet.uz
Do'stlaringiz bilan baham: | 
