Кимёвий технология асосий жараён ва курилмалари

1-боб. УМУМИЙ ҚИСМ

Кимё ва озиқ-овқат саноатларида турли хил хом-ашёлар қайта ишланади ва натижада қаттиқ, суюқ, буғ ва газ агрегат холатларидаги турли-туман тайёр маҳсулотлар олинади. Маълумки, ҳар бир жараён ва қурилмаларни ҳисоблаш учун хом-ашё ва маҳсулотларнинг хоссаларини билиш зарур.

1.1. Хом-ашё, материал ва маҳсулотларнинг асосий хоссалари

Хом-ашёни қайта ишлаш натижасида ҳосил бўлган кўпгина кимё ва озиқ-овқат маҳсулотлари турли жинсли системалардан ташкил топган бўлади. Уларнинг асосий физик-механик ва диффузион-иссиқлик хоссалари - зичлик, солиштирма оғирлик, қовушоқлик, сиртий таранглик, иссиқлик сиғим ва ўтказувчанлик, температура ўтказувчанлик ва бошқалар билан характерланади.

Зичлик. Ҳажм бирлигидаги V бир жинсли жисмнинг массаси m зичлик  деб юритилади:
(1)

бу ерда  - зичлик, кг/м3; m - масса, кг; V – ҳажм, м3.

Зичлик катталигига тескари бўлган катталик солиштирма ҳажм v деб юритилади:

(2)

бу ерда v - солиштирма ҳажм, м3/кг.

Нисбий зичлик  деб модда  зичлигининг сув зичлиги с нисбатига айтилади ва у ушбу кўринишга эга:

(3)

Суюқ, тоза моддалар эритмаларининг зичлиги эриган модда концентрацияси ва эритма температурасига боғлиқ:

(4)

бу ерда КМ - қуруқ модда концентрацияси, %; Т - эритма температураси, К.

Суюқлик аралашмасининг ҳажмини компонентлар ҳажмларининг йиғиндисига тенг деб қабул қилиб, унинг зичлигини ушбу формуладан аниқлаш мумкин:

(5)

бу ерда х1, х2,...- компонентларнинг массавий улушлари; ар, 1, 2, ... - аралашма ва компонентларнинг зичликлари, кг/м3.

Суспензия зичлиги сус қуйидаги формула ёрдамида ҳисоблаб топилади:

ёки (6)

бу ерда х - суспензия таркибидаги қаттиқ фазанинг массавий улуши; к ва с - қаттиқ ва суюқ фазаларнинг зичликлари, кг/м3.

қанд қиёми, мева ва мева-резаворларнинг шарбати ёки шакарли сут каби суюқликларнинг 20°С температурадаги зичлиги ушбу формуладан аниқланади:

 (7)

бу ерда х - қуруқ моддалар концентрацияси, %.

Агарда, температура 20°С дан фарқли бўлса, қуйидаги формула қўлланилади:


(8)

бу ерда t - маҳсулот температураси, оС.

Томат маҳсулотларининг зичлиги эса, ушбу формулада ҳисобланади:

(9)