Kimyo kafedrasi kimyo yo’nalishi 2-kurs 20

BOB. Azeotrop aralashmalarni ajratish usullari

Yaqin qaynoq nuqtasi bo’lgan va A qaynoq nisbiy o’zgaruvchanlik koeffitsientining kichik qiymati bilan tavsiflanadigan tarkibiy qismlardan tashkil topgan aralashmalarni ajratish uchun bizga juda ko’p plitalar kerak bo’ladi. Bunday aralashmalarni ajratishda reflyuks raqamlari ham katta bo’ladi, bu energiya sarfini (kubdagi issiqlik) va kondansordagi sovutish suvini ham anglatadi. Agar aralashma azeotropni hosil qilsa, uni an’anaviy rektifikatsiya orqali amalda toza tarkibiy qismlarga ajratish mumkin bo’lmaydi (tarkibiy qismlardan birini (Ho) va azeotrop (Xaz) tarkibiga yaqin aralashmani olish mumkin) bu holdagi rektifikatsiya qilishning maxsus usullaridan foydalanish kerak: 1)ajratish turli xil bosim ostida ishlaydigan ustunlar majmuasida; 2)qazib olish rektifikatsiyasi; 3)azeotrope va geterozeotrop rektifikatsiyasi. Turli xil bosim ostida ishlaydigan ustunlar majmuasida azeotropik aralashmalarni ajratish. Azeotrop aralashmalarni ajratish uchun fizikaviy va kimyoviy cheklovlarni yengib chiqadigan va kerakli tozalik mahsulotlarini oladigan funksional ta’sir komplekslari qo’llaniladi. Turli xil bosimdagi azeotroplarning tarkibi har xil bs bosimga qarab ovqatning tarkibi o’zgarishi mumkin. Bunda biz retifikatsiyaning bir yoki boshqa sohasiga tegishli ekanliligini bilib olamiz. Aynan shu xususiyat azeotropik arashlashmalarni ajratish uchun mo’ljallangan ikki ustunli komlekslarda, ustunlar turli bosimlarda ishlaydilar. Umimiy holda qayta ishlash miqdori ajratish uchun beriladigan boshlang’ich aralashmaning tarkibiga va tanlangan ikkita bosimda azeotroplarda A komponentining kontsentratsiyasining farqiga bog’liq, bundan tashqari bu farq qancha kichik bo’lsa, qayta ishlov berish shuncha katta bo’ladi. Bunday komleksdagi ikkilik aralashmani sof qismlarga ajratishning ajralmas sharti azeotropdagi birinchi tarkibiy qismdan chiqadigan va ikkinchi ustundan chiqadigan va birinchisiga kiradigan azeotropdagi tarkibiy qism bilan solishtirganda A tarkibdagi tarkibiy qismdir. Vrevskiy qonuniga ko’ra, haroratning bir darajasiga azeotrop tarkibining o’zgarishi tarkibiy qismlarning molyar bug’lanishidagi farqning issiqligiga bog’liq bo’lganligi sababli, ko’rib chiqilayotgan ajratish usuli qanchalik samaraliroq bo’lsa, ajratilgan aralashmalarning bug’lanish issiqligi ham shuncha farq qiladi. Turli xil bosim ostida ishlaydigan komlekslarda azeotropik aralashmalarni ajratish biroz tajriba talab etadi. Biroq usulning amaliy qo’llanilishi cheklangan, chunki bosim o’zgarishi oralig’I o’z navbatida sovutish va sovutish suvlari harorati tarkibiy qismlarning termal barqarorligi, shuningdek texnik imkoniyatlari bilan cheklangan.