O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI FARG’ONA DAVLAT UNVERSITEDI
Kimyo kafedrasi kimyo yo’nalishi 2-kurs 20.62-guruh talabasi
Haydarov Abrorbekning
“Fizikaviy kimyo” fanidan
“Azeatrob aralashmalarni ajrratish” mavzusidagi
KURS ISHI
mundarija
KIRISH 3
ASOSIY QISM 5
I.BOB. Bir –birida cheksiz eruvchi suyuq moddalar aralashmasi. 5
I.1. Suyuq aralashmalarning holat diagrammasi. 7
I.2. Suyuq aralashmalarni haydash. 10
I.3. Suyuq aralashmalarni haydashga doir laboratoriya mashg’ulotlari. 12
Azeotroplarning turlari 17
Azeotrop misollar 17
Azeotrop ajratish 18
II.BOB. Azeotrop va getereozotrop retifikatsiya 21
II.1. Ekstaraksion rektifikatsiya 23
III.BOB. Azeotrop aralashmalarni ajratish usullari 25
III.1. Texnologik ajratish sxemalarini sintez qilish usullari 27
III.2. Zeotrop va azetropik aralashmarlani ajratish uchun issiqlik va material oqimlari bilan komplekslardan foydalanish. 28
XULOSA 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 33
KIRISH
Rektifikatsiya- bu fazalarni ko’p bosqichli qarshi oqim bilan qaynatilgan suyuqlik bilan to’yingan kondensatsiya bug’ fazasi o’rtasida tarkibiy qismlarni o’tkazish jarayoni. Qarama-qarshi oqim sxemasida bug’ va suyuq aralashmalarning qisman kondensatsiyasi natijasida boshlang’ich aralashmada ularning tarkibiga mos keladigan yuqori qaynash komponenti (VCC) va past qaynash komponenti (NCC) hosilini olish mumkin. Rektifikatsiya jarayoni, tashqi tomondan yetkazib beriladigan issiqlik faqat qozonlarda iste’mol qilinadi- distillash moslamasining pastki qismida (ko’pincha ustunlar) isitish moslamasida dastlabki bug’ oqimini olish uchun suyuq aralashmaning qisman bug’lanishi uchun ustun va yon qismlarda. Bug’ kondensatlanishining isishi faqat distillash moslamasining yuqori qismidagi kondensatsiya moslamalarida chiqariladi. Rektifikatsiya qilish jarayonlari kimyoviy texnologiyaning eng ko’p energiya talab qiladiga jarayonlaridan biri bo’lib, ularning samaradorligi ko’pincha ishlab chiqarishning butun iqtisodiyotini belgilab beradi. Ba’zi hollarda, ularni ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan energiyani 70 foizigacha organik mahsulotlar aralashmalarini distillash orqali ajratishga sarflanadi. Ishlab chiqarish jarayonlarining uzluksizligi va tonnaj kabi xususiyatlari energiya sarf-xarajatlarining nisbatan past darajada kamayishiga, mahsulot fraktsiyalari sifatining yaxshilanishiga, umuman olganda texnologiya uchun muhim iqtisodiy samara beradi. Shuning uchun distillashni ajratishning maqbul texnologik sxemalarini sintez qilish kimyoviy texnologiyaning muhim muammolaridan biridir. Optimal texnologik yechimni tanlashdagi qiyinchilik, bir tomondan, ajratish sxemalarining yuqori o’zgaruvchanligi bilan, ikkinchi tomondan, optimal sxemaning tuzulishining dastlabki ozuqaviy tarkibiga bog’liqligi bilan bog’liq. Asosiy organik va neft-kimyoviy sintez sohasida kimyoviy va termal barqaror tarkibiy qismlardan iborat ko’p komponentli zeotropic aralshmalar ham uchraydi. Ko’pincha azeotrpik tabaqalangan aralshmalar, kimyoviy faol va termal beqaror moddalarni o’z ichiga olgan aralashmalar ajralib chiqadi. Aralashmalrning tarkibiy qismlarining bu
xususiyatlari ajratish jarayonlarida ma’m cheklovlarni keltirib chiqaradi. Termodinamik-topologik cheklovlar bilan azeotrope aralashmalar mavjud bo’lganda, an’anaviy distillash orqali yoza mahsulot olish mumkin emas. Bunday aralashmalrni ajratishda bir necha usul mavjud, ulardan biri ajratuvchi vosita yordamida ekstraksiya bilan rektifikatsiya qilishdir. Etil tselosolve va toluol kino va plyonka ishlab chiqarishda ishlatiladigan erituvchi aralashmaning bir qismidir. Ularning [2] tarkibidagi regeneratsiyasi uchun past qaynashda ajratuvchi vosita metil etil keton (MEK) bilan ekstraksiya distillash (ER)dan foydalanish taklif qilindi. Ushbu jarayon ikkita ustundan iborat bo’lgan kompleksda amalga oshiriladi – qazib olish distillash kolonlari va ekstraksiya agenti regeneratsiya ustunlari. Ushbu ishda etil tsolve-toluol aralashmasini ajratish uchun nafaqat oddiy qismli ustunlardan, balki qisman bog’langan issiqlikva material oqimi bo’lgan komplekslardan han foydalanish taklif etiladi. Ayrim hollarda, murakkab ustunlardan foydalanish, ajratish sxemalarning tarkibiy xususiyatlari tufayli termodinamik qaytarilishga yaqinlashishi tufayli ajratish uchun energiya sarfini kamaytirish mumkin.
