Kirish. Muvozanatli narx

2-chizma. Muvozanat tomon boruvchi «o’rgimchak to’ri shaklidagi model».

9-chizmada yuqoridagi jarayonning teskari holati yuz beradi, ya’ni bunda muvozanat narxi yaqinidan boshlangan bozor narxi R₀ning harakati ‘irovardida uning muvozanat nuqtasidan yanada uzoqlashishiga olib keladi.

‘
D
S

‘₂
R₀
‘₁

S D
0 Q₁ Q₀ Q₂ Q
3-chizma. Muvozanatdan chetlanuvchi «o’rgimchak to’ri shaklidagi model».
10-chizmadan ko’rinib turibdiki, o’zining harakatini R₀ darajasidan boshlagan bozor narxi mahsulot ishlab chiqirish hajmining Q₀ darajasiga qadar o’sishiga, buning natijasida esa narxning R₁ ga qadar ‘asayishiga olib keladi. Narxning ‘asayishi ishlab chiqarish hajmini Q₁ ga qadar ‘asaytirib, yana bozor narxining R₀ ga qadar ko’taradi. Shunday tarzda, bozor narxi muvozanat narxi atrofida goh ko’tarilib, goh ‘asayib, tebranib turaveradi.


‘
D S
‘₀

R_E
R₁
S D
0 Q₁ Q₀ Q
4-chizma. Muvozanat atrofida tebranuvchi «o’rgimchak to’ri shaklidagi model».

Yuqorida ko’rib chiqilgan modellarning bunday bir-biridan farqlanishi talab va taklif egri chiziqlarining holatiga bog’liq.

Iste’molchining tovar narxlarining o’zgarishiga sezgirlik darajasini aniqlashda narxli egiluvchanlik tushunchasidan foydalaniladi. Ayrim mahsulotlar narxidagi uncha sezilarli bo’lmagan o’zgarishlar sotib olinadigan mahsulot miqdorida katta o’zgarishlar bo’lishiga olib kelishi mumkin. Bunday mahsulotlarga talab nisbatan egiluvchan deyiladi. Boshqa xil mahsulotlar narxidagi sezilarli o’zgarish xarid miqdorida faqat katta bo’lmagan o’zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Talab hajmiga ta’sir qiluvchi boshqa omillar o’zgarmay qolgan sharoitda narxning 1% ga o’zgarishi talabning necha foizga o’zgarishini ifodalovchi ko’rsatkich talabning narx bo’yicha egiluvchanligi ko’rsatkichi deyiladi. Bu ko’rsatkich ko’’incha oddiy qilib talabning egiluvchanligi deb ataladi.
Talabning narx bo’yicha egiluvchanligi (E_t) darajasi quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:
,
Bu erda: Q – talab miqdorining foizli o’zgarishi;
R – narxlarning foizli o’zgarishi.

Talab egiluvchanligini belgilab beruvchi bir qator omillar mavjud bo’ladi. Ularning asosiylari quyidagilar: