|
Nazorat savollari:
1
.
Tuproqshunoslikda GAT dasturlari bilan ishlashning yakuniy mahsuloti
nima?
88
2. Tuproq ma’lumotlarini raqamli xaritalarda qanday o'zgartirish
mumkin?
3. Axborot texnologiyalarining imkoniyatlari qanday?
5.2. Axborotlarning fotogrammetrik usulda qayta ishlanishi
Axborotlarni fotogrammetrik usulda qayta ishlash, aniqroq aytganda
tahliliy texnologiyalar bo‘yicha tasvirga olish materiallarining qayta
ishlanishi stereo tavsifda qayta ishlash qurilmalari, hisoblash texnikalari
va dasturiy ta’minot yordamida tahliy ishlarni amalga oshirishga
asoslanadi.
Hozirgi vaqtda bu texnologiyalar quyidagi takibiy qismlardan
tashkil topgan:
Ishonchli, yuqori darajada aniq tahliliy funksiyalarni bajarish
imkonini beruvchi stereo-qurilmalar va tizimlar;
Katta hajmdagi xotiraga ega bo‘lgan, tezkor funksiya bajaruvchi
hisoblash mashinalari;
Kuchli dasturiy ta’minot.
Stereo-qayta ishlash tahlil qilish qurilmalari jamlamasi o‘z tarkibiga
- tasvirlarni olish uchun mo‘ljallangan karetkaga ega optik-mexanik tizim,
binokulyar shaklda ishlangan kuzatish tizimi, boshqarish paneli, qo‘lda
boshqariluvchi shturvallar, qurilmani ishlashga tushirish va o‘chirish
maqsadlarida foydalaniluvchi, oyoq yordamida harakatlantiriluvchi disk
va pedallar yig‘indisidan tashkil topgan.
Bu qurilmaga nazorat qiluvchi qurilma (kontrolyor) va to‘plovchi
qurilma, videoterminal va nashr qilish qurilmasi (printer) bilan birgalikda
IBM PC ulanadi.
Nazorat qiluvchi qurilma (kontrolyor) karetaning harakatlanishini,
sezgir moslamalarning (datchiklar) koordinata o‘qlari bo‘yicha ishlashini
boshqaradi,
shuningdek
karetalarning
siljishini
qayd
qiladi,
ma’lumotlarning elektron usulda qayta o‘zgartirilishi va ma’lumotlarning
IBM PC tizimida interfeys orqali kiritilishi-chiqarilishini amalga oshiradi.
Axborotlarni kiritish va aks ettirish qurilmalari jumlasiga video-
monitor, avtomatik tarzda funksiya bajaruvchi koordinatograf, displey
bilan jihozlangan grafik terminal ham kiritilishi mumkin. Bu qurilma
yordamida ish bajarishning yakuniy maxsuloti - grafik xarita yoki raqamli
shakldagi xarita bo‘lishi mumkin. Iste’molchi tasvirlarning masshtabini
tanlab olishi mumkin, shuningdek axborotlarning taqdim etilishi uslubini
tanlashi, ob’ektlarning toifalarini va hakozo ko‘rsatkichlar qiymatlarini
o‘z hoxishiga ko‘ra tanlashni amalga oshirishi mumkin. Tahliliy stereo-
89
qurilmalarning matematik ta’minoti 100 dan ortiq sondagi amaliy
dasturlardan jamlamasidan tashkil topgan. Bu dasturlarga quyidagi
fuknsiyalarni bajaruvchi dasturlar turlari kiritiladi:
Stero-modellarni tuzib chiqish va baholash jarayonining aniqligi;
Relefni chizish;
Aerofototriangulyasiyalarni rivojlantirish va tenglashtirish;
Joyning raqamli modelini (JRM) tuzib chiqish;
Erda
turib
tushirilgan
tasvirlarni
va
qisqa
bazisga
ega
fotogrammetriya materiallarini qayta ishlash;
Aeroftotriangulyasiya uchun mo‘ljallangan dasturlar to‘plami tarkibiga
quyidagilar kiritiladi:
Mustaqil tavsiga ega modellarni marshrut asosida tenglashtirish;
Mustaqil tavsifga ega modellarni bloklar bo‘yicha tenglashtirish;
Avtomatik tarzda tanib olish asosida blok tavsifidagi tenglashtirish va
qo‘pol tarzdagi yo‘l qo‘yilgan xatolarni tuzatish;
Qo‘shimcha ko‘rsatkichlarni hisobga olgan holatda va tizimli tavsifga
ega bo‘lgan xatolarni tuzatish asosida bog‘lanishlarni blok tavsifida
tenglashtirishni amalga oshirish.
Shuningdek, kodlangan ma’lumotlarni raqamli shaklda yig‘ish,
saqlash, yangilash va grafik axborotlarni tahrirlash va navbatdagi
bosqichda analog shaklga qayta o‘zgartirish uchun mo‘ljallangan maxsus
dasturlar paketi ishlab chiqilgan. Ayrim turdagi tahliliy stereo-qayta
ishlash
qurilmalarida
xizmat
ko‘rsatish
qurilmalari,
periferik
qurilmalardan tashkil topgan keng ko‘lamdagi operatsion tizimdan
foydalaniladi. Bu tizimlar parallel holatda bir nechta masalani bir vaqtda
hal qilishga mo‘ljallangan, universal tavsifda ishlashni ta’minlovchi
avtomatlashtirilgan tipda funksiya bajaruvchi, integratsion tizim sifatida
birlashtiriladi.
Jumladan, Rossiyada ishlab chiqiriluvchi «Stereoanagraf»
rusumidagi tahliliy qurilmalar seriyasi bir nechta modifikatsiyalar asosida
ishlab chiqarilishi yo‘lga qo‘yilgan. Ushbu qurilmaning dastlabki
modifikatsiyasining tarkibi - stereokomparator, koordinatograf va IBM
PC jamlamasidan tashkil topgan. Bu qurilmalar jamlamasi butun masshtab
qatorlari bo‘yicha, aero - va kosmik tavsirlar asosida xarita va planlarning
ishlab chiqilishi va yangilanishini amalga oshirish uchun mo‘ljallangan.
Bu qurilmalar tasvirlarni yuqori darajada aniqlikda qayta ishlash,
jarayonlarni amalga oshirish yo‘nalishlarini mo‘ljal olishda avtomatik
tarzda ishlash, qurilmaning va tasvirlarning tizimli tavsifga ega bo‘lgan
xatoliklarini hisobga olish kabi imkoniyatlarga ega hisoblanadi.
Qurilmaning ishlash tamoyili - chiziqli tavsifdagi siljishlarning siljish
90
qiymatiga proporsional bo‘lgan qiymatdagi elektron impulslarga qayda
o‘zgartirilishi asosida,
x
va
u
o‘qlar bo‘yicha o‘lchov markalarining
chiziqli tavsifda siljishi natijalari fotoelektron qayta o‘zgartirish
moslamalari yordamida qayd qilinishiga asoslanadi. Navbatdagi
bosqichda ushbu xosil qilingan signallar raqamli shakldagi axborotlar
shaklida qayta o‘zgartiriladi va IBM PC yordamida qayta ishlanadi, qayd
qilish qurilmasiga (registrator) o‘lchashlar natijalari qiymatlari shaklida
uzatiladi.
5.2.1.-rasm. «Stereoanagraf» tahliliy qurilmasning umumiy tashqi
ko‘rinishi
Foydalaniluvchi IBM PC shaxsiy kompterlar uchun mo‘ljallangan
standart konfiguratsiyaga ega hisoblanadi. Ekranga turli xildagi matn va
grafik shaklidagi axborotlarning chiqarilishi monitor yordamida bajariladi,
matn va grafik shakldagi axborotlarning nashr qilinishi esa - printer
yordamida amalga oshiriladi.
«Stereoanagraf-6» rusumdagi qurilma ushbu qurilmalar seriyasida
ishlab chiqilgan nisbatan yangi ishlanmalardan biri hisoblanadi. Bu
qurilma raqamli xaritalar va planlarni tuzib chiqish, uchastkalarning
maydoni va perimetr qiymatlarini hisoblash, shahar va er kadastri
sohasida turli xil maqsadlarda, Shuningdek loyihalashtirish va
qurilishlarni amalga oshirish va ko‘pgina boshqa shu kabi masalalar
echimida
samarali
qo‘llanilishi
mumkin.
Bunda
qurilmaning
koordinatalarni aniqlashda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan o‘rtacha
kvadrat xatoligi qiymati 3 mkm dan katta emas.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
