Ko’makchilar, Ularning Grammatik Xususiyatlari, Turlari

Ko’makchilar, Ularning Grammatik Xususiyatlari, Turlari

• Reja:

• 1. Ko`makchilar haqida ma’lumot.
• 2. Asl ko’makchilar tavsifi.
• 3. Ko`makchilarning kelishik qo’shimchalari bilan qo’llanishi.

• Ot, olmosh, harakat nomi va sifatdoshlardan keyin kelib, ularni hokim so`zga bog`lash uchun hizmat qiluvchi so`zlar ko`makchi sanaladi.

Ko`makchilarning grammatik xususiyatlari.

• Ko`makchilar xuddi kelishiklar kabi tobe so`zni hokim so`zga bog`lashga xizmat qiladi, o`zidan oldingi so`z bilan bitta so`roqqa javob bo`ladi: siz bilan xamsuhbat bo`lmasdan avval boshqacha xayolda edim.

Ko`makchilar o`zgarmaydi, turlanmaydi yoki yasalmaydi, ma’noli qismlarga ajralmaydi, vosita sabab, maqsad, yo`nalish, qiyos kabi ma’nolarni hosil qiladi.

• Ko`makchilar o`zgarmaydi, turlanmaydi yoki yasalmaydi, ma’noli qismlarga ajralmaydi, vosita sabab, maqsad, yo`nalish, qiyos kabi ma’nolarni hosil qiladi.

Ko`makchilar qaysi turkumdan o`sib chiqishiga ko`ra:

• Ko`makchilar qaysi turkumdan o`sib chiqishiga ko`ra:
• 1. sof ko`makchi
• 2. vazifadosh ko`makchilarga ajraladi.
• __Atash ma’nosini tamoman yo`qotib faqat o`zi birikkan so`zni boshqa so`zga tobelantirib bog`lash uchun hizmat qiladigan ko`makchilar sof ko`makchilar deyiladi: Temur tig`i yetmagan joyni qalam bilan oldi Alisher. Qishloq uzra qorong`ilik cho`kkan.
• __Sof ko`makchilarga uchun, kabi, sarin, sayin, qadar, uzra, singari, tufayli, haqida kabi ko`makchilar kiradi.

Vazifadosh ko`makchilar

• Vazifadosh ko`makchilar ot, ravish yoki fe’ldan o`sib chiqqan so`zlardir. Ularga ost, yon, ust, old, orqa, ro`para, oldin, avval, keyin, so`zng tomosh, qosh, bo`ylab, qaraganda, yarasha, ko`ra, deya, deb, atab, tortib kabi so`zlar kiradi.
• Bunday so`zlar ko`makchi vazifasida kelganda atash ma’nosini yo`qotadi ma’lum so`roqqa javob bo`lmaydi.

O`zi qo`shilgan so`z bilan birgalikda bir so`roqqa javob bo`ladi va bitta gap bo`lagi vazifasida keladi: Go`ro`g`lining G`irko`k degan oti bor. Bir haftadan keyin ishga tushib ketdi. Dehqonlar to`dasi qishloqqa qarab yugurdi. Anvarotin yostiq ostiga qo`l yugurtirdi.

• O`zi qo`shilgan so`z bilan birgalikda bir so`roqqa javob bo`ladi va bitta gap bo`lagi vazifasida keladi: Go`ro`g`lining G`irko`k degan oti bor. Bir haftadan keyin ishga tushib ketdi. Dehqonlar to`dasi qishloqqa qarab yugurdi. Anvarotin yostiq ostiga qo`l yugurtirdi.

Ko`makchilar yetakchi so`zga bog`lanib unga turli qo`shimcha ma’nolar yuklaydi

• Ko`makchilar yetakchi so`zga bog`lanib unga turli qo`shimcha ma’nolar yuklaydi

Ko`makchilarning kelishik qo’shimchalari bilan qo’llanishi

• Bosh va qaratqich kelishigidan keyin qo`llaniladigan ko`makchilar: bilan, uchun, kabi, singari, yanglig`, sayin, sari, sababli, orqali, tufayli, chog`li, osha, bo`ylab, bo`yicha, uzra, ichra, degan, bo`yi, chamasi, haqida, to`g`risida, holda ko`makchilari kiradi

Jo`nalish kelishigidagi so`zlardan keyin qo`llaniladigan ko`makchilar: tomon, qadar, ko`ra, qarab, qaraganda, qaramay, qaramasdan, yarasha,doir, binoan, muvofiq, qarata

• Jo`nalish kelishigidagi so`zlardan keyin qo`llaniladigan ko`makchilar: tomon, qadar, ko`ra, qarab, qaraganda, qaramay, qaramasdan, yarasha,doir, binoan, muvofiq, qarata

Chiqish kelishigidagi so`zlar bilan qo`llagiladigan ko`makchilar: so`ng, keyin, boshqa, tashqari, bo`lak, o`zga, beri, buyon, burun, ilgari, boshlab, tortib

• Chiqish kelishigidagi so`zlar bilan qo`llagiladigan ko`makchilar: so`ng, keyin, boshqa, tashqari, bo`lak, o`zga, beri, buyon, burun, ilgari, boshlab, tortib