Komil JalihvI

¹ Звонников В.И., Челышкова М.Б. Современные средства оценивания ре­зультатов обучения. Изд. 5-е, пер. и доп. — Москва: Академия, 2013. — С.102.


105

	Kogni­tiv ko‘- nikma	Izoh	Misollar
6.	Baho berish	Ichki yoki tashqi mezon lar asosida holat, voqea hodisaga baho berish	- “ Asarga taqriTyozii^—тДИ Taklif qilingan yechimnint | ' maradorligini baholanp ^8 *
5.	Sintez	Tarkibiy qismlami yangi- cha shaklda birlashtirish asosida yangi narsa yara- tish, muammoning yangi yechimini taklif qilish	■ - Matnning qisqacha таашщу 1 l yozing. - Asarga sikvel yozing. Berilgan masalani yechadigan kompyuter dasturi tuzing.
4.	Analiz (tahlil)	Murakkab tushunchani tarkibiy qismlarga ajra- tish va qismlar orasidagi bog‘liqlikni ko‘ra olish	l^jMatndan asosiy va ikkilamchi g‘oyalami ajrating. Bddnchi jahon urushining SSSRdagi ijtimoiy hayotga ta’sirlarini sanang. Berilgan o‘simlikning gul va barglarini o‘rganib, uning qaysitur- kumga mansubligini aniqlang.
3	Qo‘l- lash	Olingan bilim asosida yangi muammolami ye- chish	Berilgan asarga muqobil (boshqa- cha) yakun yozing. Elektr o‘tkazuvchining qarshili- gini hisoblang. , ^
2.	Tushu- nish	Olingan bilimni talqin qilish, xulosalar chiqa- rish, boshqa shaklga sola : olish 1	Berilgan gapda undalmani toping. Aruz va barmoq vaznlarinmg farqlarini sanang. Berilgan xususiyatlar asosida dav- lat boshqaruvi shaklini aniqlang.
1.	Bilish	0‘rganilgan ma’lumotni - eslash va qaytarish r 3 Jj	«Kesim» tushunchasiga ta’rif be­ing. «0‘tkan kunlar» romani qachon 'ozilganligini ayting. Ikkinchi jahon urushining asosiy anglarini sanang.

Blum taksonomiyasi bo ‘yicha kognitiv ко ‘nikmalar Blum taksonomiyasi bo‘yicha kognitiv ko'nikmalar (bunda bilish - eng quyi darajadagi ko'nikma, baho berish - eng yuqori darajadagi ko‘nikma) ^


106

Baholash nazariyasi asoslari

Я Blum taksonomiyasi - kognitiv (bilish jarayoni bilan I bog⁴liq) ko‘nikmalaming iyerarxik (ketma-ketlikka asos- I langan) modeli.
Blum taksonomiyasida kognitiv ko‘nikmalar ikki darajaga bo‘linadi: quyi darajadagi kognitiv ko‘nikmalar va yuqori da- rajadagi kognitiv ko^ikmalar¹. Bilish, tushunish va qo‘llash jarayonlari quyi darajadagi kognitiv ko‘nikmalar hisoblansa, tahlil (analiz), sintez va baho berish yuqori darajadagi kog­nitiv ko‘nikmalardir. Test spetsifikatsiyasini tuzishda tak- sonomiyadagi ko‘nikmalaming fan mavzulari (bo'limlari) ke- simida aks etishini hisobga olish lozim, buning uchun har bir mazmun-mundarija doirasida qaysi darajadagi kognitiv ko⁶nikmalar baholanishi kerakligini aniqlashtirib olish dar- kor^{* i 2}. Masalan, adabiyot fanidan test topshiruvchi «0‘tkan kun- lar» romani qachon yozilganligini bilishi yoki undagi qahra- monlami ajrata olishi - bir daraja, romanda qanday muammolar ko‘tarilganligini tahlil qilib bera olishi yoki roman qahramon- larining xatti-harakatlariga baho berishi - boshqa daraja. Test spetsifikatsiyasida domenning har bir elementi qaysi darajada yoki qaysi darajagacha baholanishi aniq ko‘rsatilishi lozim.
Test spetsifikatsiyasi yaratilayotganida mavzular va ko‘- nikmalar kesimini jadval shaklida ifodalash mumkin:


¹ Petty G. Teaching Today: A Practical Guide. 4th ed - Cheltenham: Nelson Thornes, 2009.-P.9.


i Brookhart S.M. How To Assess Higher-Order Thinking Skills in Your Class­


room. -Alexandria, VA: ASCD, 2010. — P.18.


107

Mavzular	Test topshirlqlarT^i ' 9
	Tush unish	Qo‘ Hash	Tahlil	Sintez	MavzubjT | y^jcha jjlBj 6"
1-mavzu	1	2	2	[ 1
2-mavzu	1	2	2	1	~~ 6
3-mavzu	1	2	2	1	6 g
Jami	3	6	6 1	3	18

Test topshiriqlari sonining mavzular va ko ‘nihnalar kesimida taqsimlanishi namunaviy jadvali


/
v
Щ


f
Domen va konstruktlami tekshirishga mos vositalar (test Li topshiriqlari turlari) tanlanayotganda «tekshirilayotgan kon- л struktni (xususiyatni) ko⁴rishimiz uchun qanday dalil maqbul у hisoblanadi?» va «berilgan test topshirig‘ini bajarish jara- L yonida test topshiruvchi biz tekshirmoqchi bo‘lgan kognitiv г ko‘nikmani ishga soladimi?» ^degan savollarga javob be- rish maqsadga muvofiq¹. Masalan, test topshiruvchida badiiy matnni tahlil etish ko‘nikmasi shakllanganligiga ishonch hosil qilmoqchi bo‘lsak, test topshiruvchi qanday amaIni bajarishi kerak? Nimani biz unda badiiy matnni tahlil etish ko‘nikmasi shakllanganligiga maqbul dalil sifatida qabul qilamiz? Agar biz badiiy matndan parcha berib, uning qaysi asardan olin- ganligini so‘rasak, test topshiruvchi bu topshiriqni bajarish jarayonida biz tekshirmoqchi bo‘lgan tahlil ko‘nikmasini ish­ga soladimi? Shu savollarga javob bera olsak, testga qanday topshiriqlar kiritish lozimligi oydinlashadi.


¹ Brookhart S.M. How To Assess Higher-Order Thinking Skills in Your Class­room. — Alexandria, VA: ASCD, 2010. — P.19.


108

Baholash nazariyasi asoslari

Ш Test spetsifikatsiyasi qanchalik batafsil va tushunarli shakl-
I da tuzilsa, ushbu spetsifikatsiy a asosida lest topshiriqlarini I ash va yakuniy testni (testning parallel formaladni) shakllan- ■ tirish shunchalik yengillashadi.
I Keyingi bosqichlarda test topshiriqlari yaratiladi va I ekspertlar (mutaxassislar) tomonidan tahlil etiladi. Test I lepshiriqlarini tahlil etishda ulaming test spetsifikatsiy&Щй I mosligi, test topshiriqlarini yaratish qoidalMga-moslgi, 'Ш I sfaimarliligi, aniqitgi singari jihatlariga еШог berilacL Btada I bir qancha ekspertlar qatnashib, har bir eksperbtest topsM- I rig‘ttMig bfr jiiiatini tahlil qilib berishi ушЫ^ЬагсЬа ekspert- I lar har tomonlama tahlil qilisttlaft mumkin. Bunda ekspertlar I oldiga aniq masalalar qo‘yish ekspertizajarayonmhfgrsamara- I derliginioshiradi.
I Oltinchi bosqichda test topshiriqlarimng dastlabki apro-
I batsiyasi o‘tkaziladi.

• 
  Aprobatslya - testning psixometrik xarakteristikalari- E ni (ya’ni testning shaxsdagi xususiyatlami qay darajada И о ‘lchay olishini) aniqlash hamda testdagi noaniqliklar va
  
• 
  xatolami aniqlash maqsadida o‘tkaziladigan jarayon. $
  

Dastlabki aprobatsiya kichik guruhda o‘tkaziladi va bunda aprobatsiya jarayonida qatnashayotganlar test topshiriqlarini qanday yechayotganliklari kuzatiladi. Aprobatsiyadafc keyin qatnashuvchilar bilan suhbatlashib, ulaming test topshiriqlari haqidagi fikrlarini o'rganish, shuningdek, test topshiriqlari^


Ш9




Komil Jaliiov


statist* tahlil etib, lozim ,bo‘lgan _шаг^”^^И

rishlar kSritish maqsadga muvofiqw I a


/
1


Keying! bosqichlarda test topshiliqlari; katta tniqyoj Ш aprobatsiyadan o⁴tkaziladi. Aprobatsiyada kjatnashuvchilar Iⁱ o‘z xususiyatlari jihatdan haqiqiy test topshiruvchilarga y_a. 1' qin bo‘lishi, aprobatsiya sharoitlari ham imkon qadar haqiqiy \


shiriqlari statistik tahlil etiladi, talabgaijayob bermaydigaa*
topshiriqlar chiqarife 4ashk&adit yalgiiqayta ishlam#^- |
ta ishlangan topsbiriqlar qayta aprobatsiyagq ©Mb chiqilisB^j
lozim bo⁴ladi,rShtmdan so‘ng lestnirvg yakumy fonnasrtftp
maiari) validlik va ishonchlilik talablari nuqtayi nazaridad
tahlil etiladi. Test Щ talablargajayob berishSga ishoach^fl
giUngandan keyin tegt mdjajarini qanday talqin etishiva ate
dan qanday xulosalar chiq^ishibpfyicha tavsiyafer tnziladi.


Asosiy xulosa:
Testni yaratishjafdyom birqancha muhim bosqichlardag


testdan farq qilmasligi teim. Aprobatsiyfaifffl keyin test top. 1


iborat.


4.2. Yopiq test topshiriqlarini yaratish


Demak, testning maqsadi, test orqali o⁶lchaiiishi jlozim bo‘igan domen va konstruktlar aniqlab olingaixdan keyin {test spetsifikatsiyasi yaratiladi va bu spetsi^k^ya asosida test


Baholash nazariyasi asoslari


topshiriqlari yoziladi. Testda ishlatish mumkin bo‘lgan test topshiriqlari turlaridan biri — yopiq test topshiriqlari, ya’ni test topshiruvchidan to‘g‘ri javobni berilgan muqobil javob variantlari ichidan tanlashini talab qiladigan test topshiriqlari. Bunday test topshiriqlarining eng katta afzalligi test natijala- rini maxsus qurilmalar yordamida tez qayta ishlash hamda tekshirishda subyektivlikni yo‘qotish imkonini berishidir.
Yopiq test topshiriqlari samarali bo‘lishi, o‘z vazifasini bajarishi va validlik talablariga javob berishi uchun ulami tuzishda bir qancha qoidalarga rioya qilinishi lozim. Tes- tologiya talablariga muvofiq, to‘g‘ri tuzilgan yopiq test top­shiriqlari tekshirilishi kerak bo‘lgan domenni keng va har to- monlama qamrab olish imkonini beradi, nafaqat ma’lumotni bilish (eslash) va qo‘llashni, balki yuqori darajadagi kogni- tiv ko‘nikmalami ham tekshirishi mumkin. Shu bilan birga, bunday test topshiriqlari yordamida yuqori darajadagi kog- nitiv ko‘nikmalar integratsiyasini hamda kognitiv bo‘lmagan ko‘nikmalami (masalan, yozish yoki gapirish ko‘nikmalari, amaliy ko‘nikmalar va hokazo) tekshirish deyarli imkonsiz - bunday maqsadlar uchun ochiq test topshiriqlarini qo^cllash maqsadga muvofiq^{1 * Ill}.
Yopiq test topshiriqlari bir qancha shakllarda bo⁶lishi mumkin: muqobil javobli test topshirig^ci, «to^g^ri-noto^^ri»


¹ Downing S. Selected-Response Item Formats in Test Development // Downing S. and Haladyna T. (Eds) Handbook of Test Development- — Mahwah, NJ: Lawrence