Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filali

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

10 

1- BOB. AMUDARYO TUMANINING TABIIY-GEOGRAFIK HOLATI VA 

DRENAJ TIZIMI 

 

1.1.

 

Amudaryo tumanining geografik joylashuvi 

 

Amudaryo  tumani  -  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi  tarkibidagi  tuman 

hisoblanib 1957 yil 18 dekabrda tashkil etilgan. Amudaryo tumani shimolda Nukus 

tumani,  sharqda  Xorazm  viloyatining  Gurlan  tumani,  janub  hamda  g‘arbda 

Turkmanistonning  Gubadog‘  tumani  bilan  chegaradosh. Maydoni 1,02  ming  km². 

Aholisi  136,1  ming  kishidan  ziyod.  Amudaryo  tumani  da  1  shahar  (Mang‘it),  1 

shaharcha  (Jumurtov),  10  ovul  fuqarolari  yig‘ini  (Bobur,  Do‘rmon,  Quyuqqo‘pir, 

Nazarxon,  Xitoy,  Choyko‘l,  O‘rta-qal‘a,  Qangli,  Qilichboy,  Qipchoq)  dan  tashkil 

topgan  va  markazi  —  Mang‘it  shahri  hisoblanadi  (1.1-rasm).  Tabiatiat  relefi, 

asosan,  tekis-likdan  iborat.  Amudaryoning  chap  sohili  bo‘ylab  Jumurtov  tizmasi 

joylashgan.  Iqlimi  keskin  kontinental.  Yanvarning  o‘rtacha  temperaturasi  -  16,  - 

2G, iyulniki 27 - 32°. Yiliga o‘rtacha 100 – 110 mm yog‘in tushadi.  

Amudaryo  tumani  da  Qipchoqarna,  Mang‘itarna,  Qilichniyozboyarna 

kanallari,  Qorako‘lyop,  Bog‘yop,  Seityop,  Oqoltin,  Alieliyop,  Eshonyop, 

Sho‘ryop,  Halimbegyop,  Ushinyop,  Qumyop,  Chatliyop,  Qizilyop,  Kulotyop, 

Churchiyop,  Qirqarqanyop,  Xorazmyop,  Quyi  Tuvligayop,  Jumuryop,  Oltinyop, 

Toshyop,  Alimboyyop,  Qoraqalpoqyop, Bo‘zsuv  kanal  va  ariqlari  barcha  xo‘jalik 

yerlarini  suv  bilan  ta‘minlashga  xizmat  qiladi.  Yerlarni  sho‘rlanish  va 

botqoqlanishdan  saqlash  maqsadida  kollektorlar  qurilib  muntazam  ravshda 

tozalanib kelmoqda.  

Tuman hududi, asosan, soz va qumloq tuproqli bo‘lib, tol, terak, tut, gujum, 

qarag‘an,  turang‘il,  oqbosh,  yantoq,  ajriq,  pechak,  sho‘ra,  kamish,  chirmovuq, 

semizo‘t,  yakan,  otquloq  va  yovoyi  utloqzorlar  va  ekinzorlar  bilan  qoplangan. 

Aholisi, asosan, o‘zbeklar; qoraqalpoq, qozoq, turkman, qirg‘iz, rus, tatar, koreys, 

tojik  va  boshqa  millat  vakillaridan  tashkil  topgan.  1 km²  ga  o‘rtacha  132  kishi 

to‘g‘ri  keladi.  Shaharliklar  30,6  ming  kishi,  qishloq  aholisi  105,5  ming  kishiga 

---

11 

tu‘g‘ri  keadi.  Xo‘jaligi  ko‘p  tarmoqli  hisoblanib  sanoat  korxonalaridan  Mang‘it 

paxta  tozalash,  g‘isht  zavodlari,  maishiy  xizmat  ko‘rsatish,  Mang‘it  ip  yigiruv  va 

tikuvchilik tsexlari mavjud.  

 

 

1.1-rasm. Amudaryo tumani geografik joylashish xaritasi   

 

Amudaryo  tumani  Taxiatosh  GRES  va  Mang‘it  GES  energiyasidan 

foydalanadi.  Tumanda  323  kichik  korxona  va  27  hissadorlik  jamiyati  mavjud. 

Amudaryo  tumani  ning  asosiy  tarmoqlari  paxtachilik,  pillachilik,  bog‘dorchilik, 

sabzavotchilik,  chorvachilikdir.  Amudaryo  tumani  da  sug‘oriladigan  yerlar  39,1 

ming ga, ekinzorlar 36 ming ga, shu jumladan 21 ming ga yerga paxta, 1,5 ming ga 

yerga  sabzavot,  2,8  ming  ga  yerga  beda,  1,5  ming  ga  yerga  sholi,  2,4  ming  ga 

yerga  makkajo‘xori  ekiladi.  Amudaryo  tumani  da  18  jamoa  xo‘jaligi,  dehqon-

fermer va shirkatlar uyushmasi, 296 dehqon-fermer xo‘jaligi va boshqa xo‘jaliklar 

mavjud  bo‘lib  bugingi  kunda  ekinzor  erlarni  va  chorvachilik  erlarni  er  osti  sizot 

---

12 

suvlaridan  asrash  va  oldini  olish  choralarini  ko‘rish  o‘ta  muhim  va  dolzarb 

muammolar  sirasiga  kiradi.  Buning  uchun  avvalo  tumandagi  drenaj  tizimlarini 

sozlash  va  inventarizatsiyadan  o‘tkazish  lozim  va  bunday  choralarni  zamonaviy 

geoaxborot texnologiyalar asosida amalga oshirish ishning unumdorligi va sifatini 

oshirishga xizmat qiladi