Kon ishlari asoslari va ishlab chiqarish texnologiyalari fanidan mustaqil ish

Birikliruv elementlar - relslarni bir-biri bilan hamda shpal bilan biriktirishga xizmat qiladi. Relslar shpalga metall yostiqcha (planka) orqali siqishtiruvchi kostil, katta mix. shrup va boltlar orqali mustahkam lanadi. Yog’och shpallarning ezilib ketmasligi, unga bo'lgan tayanch yuzasini ko'paytirish, ichki va tashqi kostillari siljishiga qarshi birgalikda ishlash uchun shpal bilan rels orasiga metall podkladka (yostiqcha) qo'yiladi. Podkladkalar yassi va ponasimon ikki va uchta teshikli bo'lishi mumkin. Relslarning uchlari nakladka va bolt yordamida birlashtiriladi. Releslarni ulashning "qattiq" (shpalda yoki tirgakli) va osma. egiluvchan (elastik) xillari mavjud. Vagonchalarning vazni uncha og'ir bo'lmagan kam harakatli hamda ikkinchi darajali yo'llarda rels uchlari qattiq ulanadi. Elastik ulash uslubi esa serharakt va g'ildirakka katta yuk tushadigan hollarda qo'llaniladi. Yuk tashishda ikkita yaqinlashtiriladigan shpallar oralig'ida joylashadigan elastik ulash xili yaxshi natija beradi.


Ballast qatlami shpal bilan ostki qurilma o'rtasidagi elastik "yostiqcha" bo’lib harakatdagi poyezd g'ildiraklari zarbini yumshatishga, ostki qurilmaning notekisligini bartaraf etishga. shpaldan ostki qism (zamin)ga beriladigan bosinining bir tekis taqsimlanishini ta'minlashga. shpallani surilib ketmasligiga va yer osti suvlarini temiryo'ldan chetlashiga xizmat qiladi. Ballast material! tushayotgan zarbdan ezilib va sochilib ketmasligi. o'zida suv va changlarni ushlab qolmasligi kerak. Shag'al, sheben, tosh maydalari kabi qattiq tog' jinslari ballast uchun material bo'lishi mukin.
Tosh maydalari va maydalangan toshning o’lchamalari 20 mm dan 40 mm, shag'alning o'lchamlari 3 mm dan 30 mm gacha qabul qilinadi. Ballast qatlamiga shpalning 2/3 qismi ko'milib turadi. Shpalning ostida ballast qatlamining qalinligi 10 sm dan kam bo'lmasligi kerak. 1524 mm kenglikdagi doimiy temiryo’lda ballast qalinligi 25-40 sm oraliqda, suriluvchan yo'lda esa 15-25 sm tashkil qiladi.
1 km yo'lga ballast materiali sarfi asosiy magistral vo'llarda (yer yuzasida) 1500-2000 m 3. suriluvchan yo'llarda esa 600-1000 m3 ni tashkil qiladi.
Shaxta relsi yo'llari pastki qurilmasi asosiy elementlaridan уаnа biri suv qochirish ariqchalaridir. Bu ariqchalar lahimning bir chetidan o'tilib, lahim asosi shu ariqcha tomon qiyaroq qilib o'tiladi (3.3-rasm). Agar lahim beton bilan mustahkamlangan bo'Isa, ariqcha tag va devorlari beton bilan qoplanadi.

Shpallar ikkala rels uchlarini bo’g’lab yuklamani yoki bosimni shu izlardan ballast qatlamiga uzatishga, zaminga bo'lgan nisbiy bosimni kamaytirishga va h.k. larga xizmat qiladi. Shpallar yog'och. metall va temir-betondan yasaladi. Yog'ochli shpallar qarag'ay, kedr va tilog'och daraxtidan tayyorlanadi. Ko'ndalang kesimiga qarab shpallar brusok va yassi shaklida bo'ladi. Ularning ishlash muddatlarini oshirish maqsadida maxsus moy - antiseptik bilan shimdiriladi. Brusok shakldagi shpallarning qaliniigi 120 mm. yuqori qismi kengligi 100 mm. pastki qismi esa 180 mm. Yassi shpallar qaliniigi esa 1 10 mm. kengligi esa mos ravishda 95 va 240 mm bo'ladi. Shpallarning uzunligi 600 mm kenglikdagi temiryo'llarda 1200 mm, 750 mm kenglikda 1500 mm. 900 mm kenglikda 1600 mm, 1524 mm li yo'lda esa 2700 mm bo’lishi kerak. 1 km masofadagi temiryo'lga o'rnatiladigan shpallar soni zamin holatiga. tashilayotgan yuk miqdoriga yoki harakatdagi sostavning og'irligiga bog'liq ravishda 1524 mm li yo'lga 1440. 1600. 1840. 1920. 2000 dona; 750 mm li yo'lga esa 1500. 1625. 1750. 1856 dona shpal sarflanadi. Shpallar orasidagi masofa 25 sm dan oshmasligi kerak. Uzoq muddat ishlavdigan magistral yo’llarda temir-beton shpallar ishlatiladi. Bunday shpallarning eng ko'p ishlab chiqarilgani 250 sm uzunlikda 235 kg og'irlikka egadir, bitta shpaldagi beton hajmi 95 litr ni tashkil etadi, metall sarfi - 8 kg. Metall shpallar tez-tez ko'chirilib turiladigan temiryo'llarida qo'llaniladi. Temir-beton shpallar alohida hollarda, juda nam, ho'I va uzoq vaqt xizmat qiluvchi yer osti yo'llarda qo'llaniladi. Shpallar orasidagi masofa rels turiga va lokomotiv-vagonlar og'irligiga bog’liq bo’lib, odatda 0,75-0.9 m oraliqda o'rnatiladi.