Космик нурлар физикаси

0

, ~ 25% aniqlik bilan o’lchanadi.  

 

Neytron monitorlari. 

1. Kosmik nurlar neytron komponentasini qayd qilish. 

Kosmik nurlarning neytronli komponentasi, ikkilamchi kosmik nurlar bo’lib, ular 

birlamchi  yadro  aktiv  kosmik  zarralarning  Yer  atmosferasidan  o’tish  jarayonida, 

Yer atmosferasining muhitini atom yadrolari bilan ta’siri natijasida hosil bo’lgan.  

 

Neytronli komponentaning kenglik effekti birlamchi kosmik zarralar kenglik 

effekti  darajasigacha  bo’lib,  μ-  mezonlarning  kenglik  effektidan  ancha  kattadir. 

Bundan  neytronlar  energiyasi  uncha  katta  bo’lmagan  Yer  magnit  maydonining 

o’zgarishini  sezuvchi  zarralar  mahsuloti  ekanligi  kelib  chiqadi.  Shuning  uchun 

kosmik nurlar neytronli komponentasini oqimini o’zgarishi, energiyasi uncha katta 

bo’lmagan birlamchi kosmik nurlar oqimini o’zgarishini aks ettiradi. 

 

Neytronlar  asosan  energiyasi  uncha  katta  bo’lmagan  stabil  zarralarning 

yadroviy  ta’sirlari  natijasida  tug’ilganligi  uchun,  ular  temperatura  effektiga  ega 

bo’lmasdan,  uncha  katta  bo’lmagan  barometrik  effektga  egadir.  Ya’ni 

neytronlarning  intensivligi,  qayd  qilish  detektorlarining  ustidagi  havo  bosimining 

o’zgarishiga  bog’liq  ravishda  o’zgaradi.  Neytronlarning  bunday  atmosferik 

variasiyasiga barometrik effekt deyiladi.  

 

Kosmik  nurlar  neytronli  komponentasini  barometrik  effektini  hisobga  olish 

matematik  usullari  ishlab  chiqilgan,  shuning  uchun  neytron  komponentasini 

o’lchash yo’li bilan birlamchi kosmik nurlarni intensivligini vaqtli variasiyalarini 

tadqiq  qilish,  qulay  metodlardan  biri  bo’lib  hisoblanadi.  Neytronlarni  BF

3

  gazi 

bilan  to’ldirilgan proporsional  schetchiklar  yordamida  qayd  qilish  mumkindir, va 

bu yo’l neytronlarni qayd qilishning yagona yo’lidir.  BF

3

 gazi 

11

5

10

5

ваВ

В

 izotoplari 

---

 

65 

aralashmasidan iborat bo’lganligi va neytronlar 

10

5

В

 gazi bilan reaksiyaga kirganligi 

sababli, schetchik yuqori bosimlargacha 

10

5

В

 izotopi bilan boyitilgan VF

3

 gazi bilan 

to’ldirilgan bo’ladi. Neytronlar  

10

5

В

 izotop bilan quyidagicha reaksiyaga kirishadi: 

 

4

2

7

3

1

0

10

5

He

L

n

B

i







                   (4.4) 

 

Bunday  reaksiya  natijasida  2,5  MEV  energiya  ajraladiki,  uning  1,6  MEV 

qismi α – zarralarga mos kelsa, 9 MEV energiyani Li olib ketadi. Bunday reaksiya 

natijasida  tug’ilgan  har  ikki  zarra  qarama-qarshi  tomonlarga  harakat  qilib, 

schetchik ichida chopish yo’lini to’la ishlatilganda  80000 juft ionlarni hosil qiladi.