Kredit-iqtisod

2

. 

Tarbiyada ijobiy namuna va ibrat ko„rsatish metodlaridan 

foydalanishning ahamiyati 

 

O‗quvchi-talabalarning  barkamol  inson  bo‗lib  rivojlanishida  turli  ta‘sirlar, 

o‗quv  jarayoni  va  boshqa  vositalardan  tashqari  o‗qituvchi-pedagoglar  va 

tarbiyachilarning  hamda  ko‗pchilikning  hurmatiga  sazovor  bo‗lgan  kishilarning 

shaxsiy ibrat-namunasi ham katta ahamiyatga ega. Yoshlar to balog‗at yoshiga yetib, 

mustaqil  hayotni  boshlagunlariga  qadar  ko‗pchilik  sharoitlarda  bilish,  o‗rganish 

jarayonida  asosan,  o‗qituvchi-pedagoglarga,  ota-onalar  va  qo‗ni-qo‗shnilarga, 

kattalarga,  badiiy  asarlarning  qahramonlariga  taqlid  qilishadi.  O‗quvchi-talabalar 

kattalar  tajribasini  o‗zlashtira  borar  ekan,  ko‗pincha  o‗zi  hurmat  qiladigan,  o‗zi 

yoqiradigan  o‗qituvchi-pedagogning  talaffuziga,  odob-axloqiga,  o‗zini  tutishiga 

taqlid  qiladi. 

Taqlid 

ularda birmuncha tanlash xarakteriga ega bo‗lib, ularni boshqa 

kishilarning xulq-atvoridagi ma‘lum ijobiy xislatlari o‗ziga jalb qiladi. 

Yoshlikdagi  taqlid  va  ishtiyoq  doirasi  namuna-ibrat  yordamida  kengayib 

boradi.  Taqlid  qilish  uchun  ijobiy  namuna-ibratlarni  tanlashda  g‗oyaviy-siyosiy  va 

ma‘naviy-axloqiy  omillarning  ahamiyati  kattadir.  O‗quvchi-talaba  shaxsining  ruhiy 

va  ma‘naviy-axloqiy  rivojlanishi  uchun  ―ulkan  maqsad‖  bilan  birga  ―ijobiy  shaxsiy 

namuna‖  kerak  bo‗ladi.  Tarbiyalanuvchi  shaxsiga  ta‘sir  etishning  obyektiv  yo‗li 

shaxsga  shaxs  orqali,  ya‘ni  o‗qituvchi-pedagogning  ijobiy  shaxsiy  namunasi  orqali 

ta‘sir etishdir. O‗quvchi-talabalar o‗zlari yoqtiradigan shaxsga taqlid qilish natijasida 

o‗zlarini  mag‗rur  tutadilar,  xatti-harakatlari  xuddi  kattalarnikiday  tuyuladi.  Taqlid 

qilishni  moslashish  (adaptatsiya)  tushunchasi  bilan  aralashtirish  yaramaydi. 

O‗quvchi-talabalar  kimlargadir  taqlid  qilishi  va  havas  qilishi  mumkin,  bu  ijobiy 

xislat.  Birinchidan,  taqlid  qilish  orqali  o‗quvchi-talabalarning  o‗z  tajribasi  qo‗shilib 

ketib,  ularda  yangi  shaxsiy  xislatlar  paydo  bo‗la  boshlaydi.  Ikkinchidan,  yoshlar 

yetuklasha  borishi  bilan  taqlid  qilish  jarayoni  ham  o‗zgara  boradi.  Endi  taqlid 

qilinayotgan xislatlar tanalanadi. 

Tarbiya  jarayonida  bevosita  sinf  yoki  guruhda  ta‘lim  olayotganlarning  ichida 

fanlardan  yaxshi  va  a‘lo  o‗zlashtiruvchilar,  odobli  va  intizomli  o‗quvchi-talabalar 

---

226 

namuna sifatida ibrat qilib ko‗rsatilishi mumkin. Bunda juda ham ehtiyotkorlik bilan 

ish  tutish  talab  etiladi.  O‗quvchi-talabalarning  ismi,  sharifi  (familiyasi)dan  ko‗ra 

ko‗proq  ibratli  xulq-odobi,  ibratli  ishlariga  e‘tibor  qaratilishi  yaxshi  natijalarga  olib 

keladi.  Aks  holda sinf  yoki guruhdagi  o‗quvchi-talabalarni bir-biriga  qarama-qarshi 

qilib qo‗yilishi guruhbozlik boshlanishiga sabab bo‗lishi mumkin. 

O‗quvchi-talabalarning taqlid qilishga moyilligi ko‗pincha salbiy odatlarni ham 

o‗zlashtirish imkoniyatini beradi. Ba‘zan o‗quvchi-talabalarni o‗quv muassasasi ichki 

tartibini  buzuvchilar,  ularning  qo‗polligi,  soxta  jasurligi  jalb  qiladi.  Ota-onalar  va 

o‗qituvchi-pedagoglar  yoshlarga  ta‘sir  ko‗rsatishi  mumkin  bo‗lgan  o‗rtoqlari  bilan 

aloqa  qilishini  ta‘qilasa,  bu  aksincha,  tarbiyalanuvchining  hali  o‗rtoqlari  bilan  birga 

bo‗lish  istagini  yanada  kuchaytiradi.  Eng  muhimi,  yomon  odatlar  ta‘siriga  ijobiy 

namuna-mbratni  qarama-qarshi  qo‗yish,  oila  va  ta‘lim  muassasasi  muhitida 

tarbiyaviy  ishlarni  shunday  tashkil  etish  kerakki,  toki  bu  faoliyat  tarbiyalanuvchiga 

zerikarli, mazmunsiz majburiy bir narsa bo‗lib tuyulmasin.