Kurs ishi mavzu: Tuzlar va ularning guruhlanishi. Tuzlarning nomlanishi, olinish usullari, xossalari va ahamiyati Bajardi: Vahobov Elmurod Qabul qildi ilmiy rahbar: Inatova Maxsuda Jizza-2022 yil Tuzlar va ularning guruhlanishi

Nordon tuzlаr.
Nordon (gidro) tuz deb – kislotа tаrkibidаgi vodorod аtomlаrining bir qismi metаll atomi-gа аlmаshinishidаn hosil bo’lgаn moddalarga aytiladi.
Ikki yoki undаn ortiq negizli kislotаlаr nordon tuzlаr hosil qilаdi, bir negizli kislotаlаr esа fаqаt normаl tuz hosil qilаdi, nordon tuz hosil qilmaydi. M-n: HCl, HNO₃, HNO₂, HF.
Quyidаgi tuzlаr nordon tuzlаrdir: NaHSO₄, NaHCO₃, NaH₂PO₄, KHSO₄, KHCO₃, Na₂HPO₄, Ca(HSO₄)₂, Ca(HCO₃)₂, Ca(H₂PO₄)₂, CaHPO₄.
Nomlanishi:
••• Agarda tuz tarkibidagi metallning valentligi o’zgarmas bo’lib, kislota qoldig’i anioni tarkibida bitta vodorod atomi bo’lsa, tuzni nomlashda dastlab metall nomi so’ngra -gidro so’zi va kislota qoldig’ining nomi aytiladi:
NaHSO₄ - natriy gidrosulfat;
NaHCO₃ - natriy gidrokarbonat;
CaHPO₄ - kalsiy gidrofosfat;
Al₂(HPO₄)₃ - aluminiy gidrofosfat.
••• Agarda tuz tarkibidagi metallning valentligi o’zgaruvchan bo’lib, kislota qoldig’i anioni tarkibida bitta vodorod atomi bo’lsa, tuzni nomlashda dastlab metall nomi qavs ichida metall-ning valentligi rim raqamida ko’rsatiladi, so’ngra -gidro so’zi va kislota qoldig’ining nomi aytiladi:
Fe(HSO₄)₂- temir (II) gidrosulfat;
Mn(HCO₃)₂ - marganes (II) gidrokarbonat;
Cr₂(HPO₄)₃ - xrom (III) gidrofosfat;
Co₂(HPO₄)₃ - kobalt (III) gidrofosfat.
••• Agarda tuz tarkibidagi metallning valentligi o’zgarmas bo’lib, kislota qoldig’i anioni tarkibida ikkita vodorod atomi bo’lsa, tuzni nomlashda dastlab metall nomi so’ngra -digidro so’zi va kislota qoldig’ining nomi aytiladi:
KH₂BO₃ - kaliy digidroortoborat;
Na₂H₂P₂O₇ - natriy digidropirofosfat;
Ca(H₂PO₄)₂ - kalsiy digidrofosfat;
Al(H₂PO₄)₃ - aluminiy digidrofosfat.
••• Agarda tuz tarkibidagi metallning valentligi o’zgaruvchan bo’lib, kislota qoldig’i anioni tarkibida ikkita vodorod atomi bo’lsa, tuzni nomlashda dastlab metall nomi qavs ichida metall-ning valentligi rim raqamida ko’rsatiladi, so’ngra -digidro so’zi va kislota qoldig’ining nomi aytiladi:
Fe(H₂AsO₄)₂- temir (II) digidroarsenat;
Mn(H₂BO₃)₂ - marganes (II) digidroortoborat;
Cr(H₂PO₄)₃ - xrom (III) digidrofosfat;
Co₂(H₂P₂O₇)₃ - kobalt (III) digidropirofosfat.
Nordon tuzlar quyidagi kislotalardan hosil bo’lishi mumkin: