Кузги буғдой навларини экиш муддатлари ва меъёрининг тупроқдаги фаол намлик захираси ўзгаришига таъсири



Download 93,5 Kb.
bet2/3
Sana16.01.2022
Hajmi93,5 Kb.
#377725
TuriСтатья
1   2   3
Bog'liq
Макола 2

Мавзунинг долзарблиги. Ҳозирги вақтда Ресбубликанинг 4,3 млн. гектар суғориладиган майдонларида кузги бошоқли дон (асосан буғдой) ва бошқа экинлар пахта-ғалла навбатлаб экиш мажмуида етиштирилмоқда. 2009-2019 йиллар мобайнида 1,7 млн гектар суғориладиган майдонларнинг мелиоратив ҳолати ва сув таъминотини яхшилаш мақсадида давлат дастурлари доирасида кенг кўламли ирригация ва мелиорация тадбирлари амалга оширилмоқда.

Лекин, иқлимнинг глобал ўзгариши натижасида сўнгги йилларда узлуксиз равишда кузатилаётган сув ресурслари танқислиги, ирригация ва мелиорация тармоқларининг яроқсиз ҳолга келиб қолганлиги, сувдан ва бошқа ресурслардан самарали фойдаланмаслик натижасида кўплаб суғориладиган майдонларда кузги буғдой ҳосилдорлиги ва сифати паст даражада қолмоқда.

Юқоридаги ҳолатларни эътиборга олган ҳолда Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан қишлоқ хўжалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш тўғрисида 2020-2030 йилларга мўлжалланган чора-тадбирлари тўғрисида ПФ-5742 сонли 2019 йил 17 июндаги фармони қабул қилинди.

Дон ва дуккакли экинлар илмий тадқиқот институтининг Ғаллаорол илмий тажриба станциясида (аввалги Ғалла ИИЧБ) суғориладиган майдонларда кузги бошоқли дон экинлар етиштиришнинг комплекс агротехнологиясини ишлаб чиқиш бўйича дастлабки тажрибалар ўтган асрнинг 70-йилларидан бошлаб ўтказила бошлаган.

Кўп сонли тажрибаларнинг кўрсатишича республиканинг суғориладиган турли иқлим шароитларида олиб борилган тажрибалардан маълум бўлишича бу майдонларда кузги бошоқли дон экинлари ҳосилдорлигини чегаралаб турадиган асосий факторлардан бири вегетациянинг энг маъсул, яъни критик ўсиш ва ривожланиш босқичларида тупроққа ўсимлик томонидан осон ўзлаштирадиган азотли (NО3 NH4) ва ҳаракатчан шаклдаги фосфорли озиқа моддаларнинг етишмаслигидир.

Дала тажрибалари Пахта селекцияси, уруғчилигини етиштириш агротехнологиялари илмий тадқиқот институтида қабул қилинган “Методы агрохимических, агрофизических и микробиологических исследований в поливных хлопковых районах” (ПСУЕАИТИ, 1963 й.), “Методика полевых опытов с хлопчатником” (ПСУЕАИТИ, 1981 й. ва Дала тажрибаларини ўтказиш, (Тошкент, 2007 й.) услубий қўлланмалари асосида олиб борилди, [7,8].

Ўтган йилларда турли тупроқ-иқлим шароитларида ўтказилган тажрибалардан маълум бўлишича суғориладиган бошоқли дон экинларидан бўшаган майдонларда ёз ойларидаги иссиқ ва қуруқ ҳаво ҳарорати ҳамда гармсел шамоллар таъсирида тупроқ намлиги ғалла экиш мавсумига келиб (октябр) тупроқнинг уруғ экиладиган 0-10 см чуқурлигидаги намлик максимал гигроскопик намлик даражасигача қуриб кетади (5-7%). Табиийки, бундай намликда тупроқни сифатли экишга тайёрлаш ҳамда экишнинг умуман иложи бўлмайди.

Тажриба ўтказилган йилларда турли муддат ва экилган кузги буғдойнинг “Семуруғ” нави уруғини тупроқнинг табиий намлиги ҳисобига қисқа муддатларда тўлиқ униб чиқиши мақсадида экиш олдидан камида 8-10 кун олдин тупроқнинг аэрация қатламида (0-100 см) фаол намлик захирасини юзага келтириш учун суғориш ишлари (влагозарядка) ўтказилди. Кузги тупроқда нам тўплаш учун суғориш меъёри об-ҳаво шароитлари, тупроқ намлигига қараб гектарига 820-950 кубометрни ташкил этди. барча йилларда кузги буғдой навларининг бир хил меъёрда суғориш учун “Чипполетти” сув ўлчагич мосламасидан фойдаланилди. Тупроқ намлиги динамикасини ўрганиш натижалари қуйидагиларни ташкил этди.

1-жадвал

Семуруғ” кузги буғдой навининг экиш муддатлари ва меъёрига қараб тупроқ намлиги ўзгариши, Ғаллаорол, 2019-2020 йиллар бўйича ўртача




Экиш муддати

Экиш меъёри млн. дона/га

Тупроқ қатлами, см

Униб чиқиш-туплаш (кузда)

Туплаш-найчалаш (октябр)

Бошоқлаш-сут пиши

Сут пишиш-тўлиқ пишиш

%

м3/га

%

м3/га

%

м3/га

%

м3/га

10 октябр

4,5

0-20

13,8

359

16,4

426

14,0

286

13,2

343

0-60

16,2

1312

19,8

1604

15,8

1280

14,9

1207

60-100

15,8

866

18,5

1014

16,3

893

14,7

805

0-100

16,0

2178

19,2

2618

16,0

2173

14,8

2012

5,0

0-20

13,8

359

16,5

429

14,7

382

13,8

359

0-60

14,8

1199

19,8

1604

15,3

1239

16,3

1320

60-100

13,6

745

18,5

1014

14,9

816

14,8

811

0-100

14,2

1944

19,2

2618

15,1

2055

15,6

2131

6,0

0-20

12,8

312

15,8

411

14,8

385

13,9

361

0-60

14,0

1134

18,9

1500

17,5

1417

15,8

1280

60-100

13,6

745

16,7

902

16,9

926

16,2

888

0-100

13,8

1879

17,8

2402

17,2

2343

16,0

2168

20 октябр

4,5

0-20

14,0

364

17,4

452

15,8

411

14,3

372

0-60

15,9

1288

18,9

1531

17,9

1450

16,3

1320

60-100

16,2

888

16,5

904

16,5

904

15,0

822

0-100

16,0

2176

17,7

2435

17,2

2354

16,7

2142

5,0

0-20

13,8

359

17,2

447

15,7

408

13,8

359

0-60

15,0

1215

18,0

1458

16,8

1361

14,9

1207

60-100

14,2

778

15,7

860

15,0

822

14,0

767

0-100

14,6

1993

16,9

2318

15,9

2183

14,4

1974

6,0

0-20

14,0

364

16,8

437

16,8

437

13,6

354

0-60

15,0

1215

19,4

1571

17,2

1393

14,3

1158

60-100

13,8

756

18,2

997

14,3

784

12,7

696

0-100

14,4

1971

18,3

2568

15,7

2177

13,5

1854

30 октябр

4,5

0-20

14,8

385

17,3

450

17,3

450

14,2

369

0-60

16,7

1353

18,7

1515

16,4

1328

15,0

1215

60-100

14,0

767

17,0

932

13,8

756

12,9

707

0-100

15,4

2120

17,8

2447

15,1

2084

14,0

1922

5,0

0-20

14,9

387

16,8

437

14,8

385

13,7

356

0-60

17,2

1393

19,0

1539

16,9

1369

14,7

1191

60-100

15,7

860

17,9

981

16,0

877

13,9

762

0-100

16,5

2253

18,5

2520

16,4

2246

14,3

1953

6,0

0-20

14,0

364

16,3

427

13,8

359

12,7

330

0-60

15,4

1247

18,8

1523

15,6

1264

14,9

1207

60-100

13,8

756

17,6

964

14,2

778

13,6

745

0-100

14,6

2003

18,2

2487

14,9

2042

14,3

1952

“Семуруғ” кузги буғдой нави экилган тажрибада вегетация давомида тупроқ намлиги динамикаси қуйидагича ўзгарди (4-жадвал). Бу тажрибада ҳам тупроқнинг 0-60 см ҳисобий қатламидаги намлик миқдори экиш муддатидан қатъий назар вегетациянинг дастлабки ўсиш ва ривожланиши босқичларида нисбатан юқори кўрсаткичларни ташкил этди: кузда – 15,2-17,3% (1532-1422 м3), туплаш-найчалашда – 13,2-19,2% (1575-1578 м3), “Семуруғ” навининг бошоқлаш босқичига келиб тупроқнинг 0-100 см ҳисобга олинадиган қатламларидаги намлик захираси бироз камайди ва вариантлар бўйича қуйидагиларни ташкил этди: 19,8-17,2% ёки гектарига 1979-2341 кубометр.



Download 93,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish