187
π=
,
bunda:
–
yillik inflyatsiya sur’ati;
P
- joriy yilning narxlar indeksi;
P-
1 - o‛tgan yilning narxlar indeksi.
Inflyatsiyani miqdoran o‛lchash uchun makroiqtisodiyotda «70-miqdor
qoidasi» deb atalgan usuldan ham foydalaniladi. Bu usul narxlarning barqaror
o‛sishi sharoitida inflyatsiya darajasi necha yilda ikki baravarga oshishini aniqlash
imkonini beradi. Buning uchun 70 ni yillik inflyatsiya darajasiga bo‛lish kifoya:
Baholar ikki martaga jshishi uchun zarur yillar soni =
Misol uchun, yillik inflyatsiya darajasi 7 % ga teng bo‛lsa, taxminan 10
yilda
baholar ikki martaga oshadi, ya’ni, (70:7 = 10).
Real YaMM va jamg‛armaning necha yildan so‛ng ikki marta oshishini
hisoblash zarur bo‛lgan hollarda ham «70-miqdor qoidasidan» foydalaniladi.
Talab inflyatsiyasi
iqtisodiyotda talab keskin
oshib ketishi va uni ishlab
chiqarishning real hajmi bilan qondirish mumkin bo‛lmay qolgan sharoitlarda kelib
chiqadi. Ya’ni, to‛liq bandlilikka yaqin sharoitda iqtisodiyotning ishlab chiqarish
imkoniyatlari o‛sib borayotgan yalpi talabni qondirolmaydi. Ortiqcha talab esa real
tovarlar bahosining ko‛payishiga iqtisodiy bosim beradi va talab inflyatsiyasi kelib
chiqadi. Yoki, oddiy so‛zlar bilan aytganda, «haddan
ziyod pullar haddan kam
tovarlarni ovlaydi». Talab inflyatsiyasini keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar
aholining ish bilan to‛liq bandligi va ish haqining oshib borishi hisoblanadi.
Demak, inflyatsiya talab, taklif, ish bilan bandlik, baho, ishlab chiqarish sur’atlari
kabi ko‛pgina omillarga bog‛liq.
Iqtisod pasayish holatida bo‛lganda mamlakatda jami talab oshsa, ishlab
chiqarish hajmi ko‛payadi, ishsizlik kamayadi, baho darajasi esa deyarli
o‛zgarmaydi yoki kam miqdorda o‛zgaradi. Baho o‛zgarmasligining
sababi
shundaki katta hajmdagi bo‛sh turgan mehnat va xom ashyo resurlarini shu
o‛zgarmas bahoda ishga tushirish mumkin bo‛ladi. Chunki, ishsiz yurgan kishi ish
188
haqini oshirishni talab qilmaydi, uning uchun ishga yollanishning o‛zi
kifoya
hamda qo‛shimcha stanok sotib olishga hojat yo‛q.
Bundan tashqari, baho ishchi kuchini to‛la ish bilan bandligiga erishishdan
oldin ham oshishi mumkin. Ya’ni, ba’zi sanoat korxonalarida bo‛sh
turgan resurs
va zaxiralarni ishlab chiqarishga ertaroq to‛liq jalb qilinadi, natijada ular talabning
o‛sishiga mos ishlab chiqarishga, taklifga erisha olmaydi. Talab, taklifdan ko‛payib
ketadi, natijada baho yana osha boshlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: